ستون فقرات یا ستون مهره‌ها از استخوان‌های کوچک و حلقوی شکلی به نام مهره تشکیل می‌شود. بخش نرم‌تر ژله‌‌مانندی به نام دیسک بین‌مهره‌ای نیز بین مهره‌ها وجود دارد که مانند ضربه‌گیر عمل می‌کند. هر دیسک یک لایه بیرونی فیبری و یک بخش داخلی نرم‌تر به نام نوکلئوس پولپوزوس یا هسته دیسک دارد. دیواره فیبری بیرونی به دلیل ساییدگی تدریجی یا آسیب‌دیدگی پاره می‌شود، بخش داخلی نرم از بخش ضعیف یا پاره شده دیواره دیسک بیرون می‌زند و در نتیجه مشکل فتق دیسک کمر پیش می‌آید.
فتق دیسک کمر در بسیاری موارد هیچ‌گونه علائمی تولید نمی‌کند. بااین‌حال برخی بیماران در اثر فتق دیسک کمر دچار عوارضی بی‌حسی و گزگز پا و کمردرد می‌شوند.
برخی افراد در مواجهه با مشکلات ستون فقرات ترجیح می‌دهند که منتظر بمانند و ببینند چه پیش می‌آید، اما بعید است فتق دیسک خودبه‌خود برطرف شود. نادیده گرفتن فتق دیسک باعث تشدید علائم می‌شود و حتی در موارد جدی به آسیب عصبی دائمی دامن می‌زند. بنابراین اگر فکر می‌کنید دچار فتق دیسک کمر شده‌اید، مراجعه به پزشک و شروع درمان را به تأخیر نیاندازید.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره علل و روش‌های درمان فتق دیسک کمر در ادامه با ما همراه باشید.
فهرست مقاله
دلایل فتق دیسک کمر
ساییدگی ناشی از بالا رفتن سن باعث تحلیل رفتن دیسک می‌شود و آن را در اثر وارد شدن کشش جزئی یا چرخش مستعد پارگی می‌کند. همچنین ممکن است دیسک‌های بین‌مهره‌ای ناگهان در اثر وارد شدن فشار شدید برجسته شود و بیرون بزند. شرایط زیر می‌تواند باعث فتق ناگهانی دیسک کمر شود:
• بلند کردن اشیای بزرگ و سنگین به روش نامناسب: مثلاً چرخیدن و برگشتن هنگام بلند کردن بار؛
• حوادثی مانند زمین خوردن روی باسن از ارتفاع بسیار بلند و
• وارد شدن ضربه به کمر یا افتادن روی باسن.
علائم فتق دیسک کمر
وقتی دیسک از جای خود بیرون می‌زند، ممکن است در ابتدا متوجه هیچ مشکلی نشوید. اما درد به مرور زمان شدید یا حتی طاقت‌فرسا می‌شود. همچنین احتمال دارد مشکلاتی را در پاها یا پایین پاها تجربه کنید.
علائم شایع فتق دیسک کمر عبارت است از:
• احساس درد در کمر، لگن، باسن، پا یا پایین پا؛
• ضعیف شدن عضلات؛
• گزگز، سوزن سوزن شدن و مورمور شدن پاها؛
• کمردردی که پس از نشستن، ایستادن یا خوابیدن تشدید شود و
• درد سیاتیک.
اگر فتق دیسک کمر بدتر شود، ممکن است برای ادرار کردن یا دفع دچار مشکل شوید. در صورت بروز اختلالات روده و مثانه فوراً برای درمان اقدام کنید، چون ممکن است وضعیتتان به سرعت اورژانسی شود.
تشخیص فتق دیسک کمر
چنانچه بیمار دچار علائم فوق باشد، پزشک فتق دیسک کمر را با استفاده از روش‌های تصویربرداری دیجیتال مانند MRI یا رادیوگرافی بررسی می‌کند. همچنین متخصص سوابق پزشکی ارائه شده از سوی دیگر متخصصین مانند پزشک عمومی یا اورژانس را نیز ارزیابی می‌کند.
چنانچه مشکل فتق دیسک تشخیص داده شود، پزشک طرح درمان را تهیه می‌کند؛ طرح درمان معمولاً شامل تغییر سبک زندگی، درمان‌های غیرجراحی غیرتهاجمی یا عمل جراحی می‌شود. فتق دیسک بسیاری از بیماران بدون جراحی بهبود می‌یابد.
روش‌های درمان فتق دیسک کمر
اگر پزشک تشخیص بدهد که دچار مشکل فتق دیسک هستید، طرح درمان غیرجراحی و محافظه‌کارانه‌ای را توصیه می‌کند که شامل ترکیبی از استراحت، مصرف داروهای مسکن و فیزیوتراپی می‌شود.
درمان دارویی
داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب درد و خشکی را کاهش می‌دهد تا بتوانید به راحتی حرکت کنید و برنامه فیزیوتراپی و ورزش‌درمانی را برای افزایش انعطاف‌پذیری و قدرت عضلات مرکزی و پایین کمر انجام بدهید.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی روش دیگری برای رفع علائم ناشی از فتق دیسک کمر است. متخصص فیزیوتراپی کمکتان می‌کند عضلات منقبض نزدیک دیسک بیرون‌زده را خودتان به تنهایی یا با استفاده از تجهیزات بکشید. کشش فشار روی عصب را کاهش می‌دهد یا از بین می‌برد.
برای تسریع روند بهبود با متخصص فیزیوتراپی درباره ورزش‌های خانگی مشورت کنید و از ایشان بخواهید حرکاتی را به شما آموزش بدهند که بتوانید در خانه برای تسریع روند التیام ستون فقرات انجام بدهید. البته بسته به شدت فتق دیسک ممکن است انجام بعضی ورزش‌ها مضر باشد و مشکل را شدیدتر کند.
روش‌های دیگری که در فیزیوتراپی برای درمان فتق دیسک کمر انجام می‌شود شامل موارد زیر است:
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS)
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) روشی جدید و پیشرفته برای کنترل درد است. الکترودهای متصل شده به ستون فقرات سیگنال‌های الکتریکی تحریک کننده عصب‌ها را به بدن می‌رساند. هرچند مکانیسم دقیق تسکین دادن درد کاملاً مشخص نیست، متخصصان معتقداند که تکانه‌ها بر «دروازه‌های درد» اثر می‌گذارند و یا موجب تولید اندورفین می‌شوند.
ماساژدرمانی
ماساژدرمانی فواید بسیاری برای بدن دارد. دستکاری بافت نزدیک سطح پوست گردش خون را در عضلات دردناک و خسته افزایش می‌دهد. ماساژ سوئدی تکنیک ماساژدرمانی مفیدی برای درمان فتق دیسک کمر است. افزایش جریان خون و تخلیه مایعات التهاب را به سرعت کاهش می‌دهد و به بهبود بافت آسیب‌دیده کمک می‌کند. همچنین ماساژ اسپاسم یا گرفتگی دردناک عضلات را کمتر می‌کند.
تکنیک موثرتر و قوی‌تری به نام ماساژ بافت‌های عمقی بیماران را از مزایای بیشتری برخوردار می‌سازد. دستکاری گروه‌های عضلانی عمقی‌تر چسبندگی را از بین می‌برد ـ چسبندگی در واقع توده‌های بافت همبند جای زخم یا اسکارهایی است که گاهی‌اوقات پس از آسیب‌دیدگی ایجاد می‌شود. وقتی بافت همبند چسبیده به عضلات از بین برود، عضلات می‌توانند بدون درد و سفتی عمل کنند.
متخصص ماساژدرمانی تکنیک‌های خاصی را برای هدف گرفتن چسبندگی‌ها و از بین بردنشان به کار می‌برد. ماساژ عضلات را شل و آزاد می‌کند. ماساژدرمانی بخش بسیار مهمی از برنامه فیزیوتراپی است، چرا که رفع چسبندگی کمک قابل‌توجهی به تسکین درد و بازیابی دامنه حرکتی می‌کند.
حرکات کششی هدف‌دار
خشکی و سفتی عضلات موجب شروع درد می‌شود یا درد ناشی از فتق دیسک کمر را شدیدتر می‌کند. با انجام حرکات کششی می‌توان عضلات را شل و آزاد کرد تا درد کمتر شود و توانایی حرکتی افزایش پیدا کند. همچنین احتمال آسیب‌دیدگی مجدد عضلات پس از رفع خشکی و گرفتگی کمتر می‌شود. از جمله تمرین‌های متداول فیزیوتراپی برای فتق دیسک کمر می‌توان به کشش زانو تا سینه، لانژ در حالت زانو زده، حرکات کششی خمشی و کشش عضله پریفورمیس اشاره کرد.
تمرین‌های تقویتی
درد فتق دیسک کمر گاهی ناشی از تنگی کانال نخاعی یا اسپوندیلولیستزی (سر خوردن مهره) است. هرچه عضلات کمر را قوی‌تر کنید، عضلات بهتر می‌توانند اثر این تغییرات را جبران کنند. وقتی عضلات کمرتان قوی‌تر بشود، حفظ حالت اندامی صحیح و صاف‌تر نگه داشتن ستون فقرات کمتر برای‌تان دردناک خواهد شد. حرکت پل، بالا بردن پا در حالت خوابیده به پهلو و دراز و نشست نیمه تمرین‌هایی هستند که معمولاً برای تقویت عضلات کمر توصیه می‌شود.
گرمادرمانی و سرمادرمانی
گرما و سرما ویژگی‌های تسکین‌دهندگی و التیام‌بخشی خاص خود را دارند. ممکن است فیزیوتراپیست یکی از این دو تکنیک یا هر دو را توصیه کند ـ گرما یا سرما درمانی را باید هر بار به مدت ۱۵ ـ ۲۰ دقیقه انجام بدهید. گرما با افزایش دادن گردش خون به دفع مواد التهابی از بافت‌ها کمک می‌کند و عضلات دردناک را شل می‌کند.
ثابت شده است که سرما درمانی آنی و مفید برای فتق دیسک کمر حاد یا شدید است. سرما ورم و التهاب را کاهش می‌دهد و عصب‌ها را بی‌حس می‌کند.
دکمپرشن ستون فقرات
دکمپرشن (decompression) ستون فقرات برای بسیاری از موارد فتق دیسک کمر معجزه می‌کند. بیمارانی که تجربه این درمان را ندارند، معمولاً برای دراز کشیدن روی تخت دکمپرشن و بستن بندها تردید دارند، اما ترسشان پس از اولین جلسه کاملاً از بین می‌رود. بیماران غالباً درمان دکمپرشن یا رفع فشار را آرامش‌بخش و خوشایند توصیف می‌کنند و حتی برخی حین درمان و کار کردن دستگاه چرت می‌زنند.
بیمار روی تخت می‌خوابد و دستگاه دکمپرشن ستون فقرات را به آرامی می‌کشد. به‌این‌ترتیب دیسک‌ها فرصت پیدا می‌کنند تا به حفره‌های اصلی جایگاهشان برگردند. همچنین دکمپرشن درد ناشی از تحت فشار بودن عصب را تسکین می‌دهد.
تمامی روش‌های مدیریت فتق دیسک درد بیماران را در حد قابل‌توجهی کاهش می‌دهد، البته با بهره‌گیری از ترکیبی از درمان‌ها می‌توان به نتیجه بهینه دست یافت. در این‌جاست که اهمیت و سودمندی فوق‌العاده درمان فیزیوتراپی مشخص می‌شود.
تزریق‌های درمانی
چنانچه روش‌های غیرجراحی نتایج رضایت‌بخشی را به دست ندهد، متخصص توصیه می‌کند که تزریق‌هایی برای تسکین درد انجام شود. چند نوع تزریق با توجه به محل فتق دیسک انجام می‌شود که از مفیدترین آنها برای درمان فتق دیسک می‌توان به تزریق در فضای اپیدورال و تزریق فاست اشاره کرد. تزریق فاست التهاب مفصل فاست را کاهش می‌دهد. تزریق در فضای اپیدورال نیز کمردرد و درد سیاتیک را تسکین می‌دهد.
عمل‌های جراحی
اگر فتق دیسک کمر با درد شدید همراه باشد یا عصب‌های پیرامونی آسیب دائمی دیده باشد، جراحی توصیه می‌شود. جراح بخش برجسته دیسک را برمی‌دارد یا مهره‌ها را در عملی به نام فیوژن یا خشک کردن ستون فقرات به هم جوش می‌دهد.
بیماران پس از جراحی یک هفته استراحت می‌کنند و سپس حرکات کششی را انجام می‌دهند. اکثر بیماران می‌توانند فعالیت‌های معمولشان را ظرف سه هفته از سر بگیرند. چون اکثر موارد فتق دیسک واکنش مطلوبی به درمان غیرجراحی محافظه‌کارانه نشان می‌دهد، جراحی به ندرت برای درمان فتق دیسک کمر توصیه می‌شود.
پیشگیری از فتق دیسک کمر
اگر فکر می‌کنید که در معرض خطر فتق دیسک کمر هستید، توصیه‌های پیشگیرانه زیر را برای جلوگیری از فتق دیسک کمر انجام بدهید:
• هنگام بلند کردن اشیای سنگین از زانوها خم شوید و کمر را صاف نگه دارید. به این ترتیب عضلات پا را هنگام بلند کردن بار به کار می‌گیرید.
• حالت اندامی صحیح را تمرین کنید: همواره کمر و پشت بدن را صاف نگه دارید، شانه‌ها را عقب بدهید و شکم را تو بکشید.
• ورزش‌های ایروبیک مانند پیاده‌روی و کار با دوچرخه ثابت عضلات مرکزی را قوی نگه می‌دارد و از آسیب‌دیدگی جلوگیری می‌کند.
• اضافه وزن فشار مضاعفی را به کمر وارد می‌کند، ورزش کردن به کنترل وزن کمک می‌کند و خطر فتق دیسک را کاهش می‌دهد.
• بالش گوه‌ای زیر سر بگذارید و بالشی را نیز زیر زانوها یا بین پاها بگذارید.
• سیگار را ترک کنید، چون استعمال دخانیات اکسیژن‌رسانی به ستون فقرات را کاهش می‌دهد و فرایند ساییدگی دیسک را تسریع می‌کند
