عمل تعویض مفصل زانو جهت تعویض کردن اجزای آسیب‌دیده مفصل زانو انجام می‌شود. این عمل جراحی به دو شیوه تعویض کامل (TKR) و یا تعویض جزئی مفصل زانو انجام می‌شود. بخش تعویض‌شده‌ی زانو پروتز نام دارد. جراحی جهت تعویض مفصل زانوی فرسوده بسیار متداول است. دوره نقاهت عمل تعویض مفصل زانو به عوامل مختلفی بستگی دارد و جهت انتخاب گزینه جراحی بایستی تمامی این عوامل در نظر گرفته شوند. پس از جراحی یک نفر از اعضای خانواده یا یکی از دوستان بایستی جهت کمک در انجام فعالیت‌های روزمره، از بیمار مراقبت کند. برخی از افراد تا زمان بازیابی حرکتی در یک مرکز مراقبت درمانی استراحت می‌کنند.
پیش از انجام جراحی، پزشک تمامی خطرات احتمالی ناشی از جراحی را برای بیمار شرح می‌دهد. در صورت ابتلا به بیماری‌های دیگری مانند مشکلات قلبی، دیابت یا ترومبوز سیاهرگی عمقی، پزشک احتمال افزایش خطر این نوع جراحی را ارزیابی می‌کند و نتیجه را با بیمار در میان می‌گذارد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره دوره نقاهت، مراقبت‌های بعد از جراحی تعویض مفصل زانو و یا رزرو نوبت در کلینیک امید با شماره تلفن‌های 02188898444 – 02122780702 تماس حاصل فرمایید.
چه زمانی از عمل تعویض مفصل زانو استفاده می‌شود؟
در صورت بروز التهاب شدید و دردناک در مفصل زانو، عمل تعویض مفصل زانو ممکن است به عنوان روش درمانی مورد استفاده قرار گیرد. عمل تعویض مفصل زانو یک عمل جراحی جدی و حیاتی است و تنها در صورتی انجام می‌شود که سایر گزینه‌های درمانی بهبود قابل توجهی را نداشته باشند. پزشک بر اساس تشخیص التهاب مفصل زانو، برای بیمار عمل تعویض مفصل زانو را توصیه می‌کند، اما تعیین زمان مناسب برای انجام این جراحی توسط بیمار انجام می‌شود. قبل از جراحی، بسیاری از افراد از داروهای مسکن استفاده می‌کنند، اما هنوز قادر به راه رفتن نیستند و نیاز به استفاده از عصا دارند.
تحقیقات نشان می‌دهند که عمل تعویض مفصل زانو برای افرادی که مبتلا به التهاب شدید مفصل زانو هستند، بسیار موثر است. با این حال، در صورتی که مفصل زانو به طور کامل تخریب شده باشد، این روش درمانی موفقیت آمیز نخواهد بود. داشتن عضلات قوی در اطراف مفصل زانو می‌تواند به بهبود سریع‌تر کمک کند، اما در بیمارانی که بیماری‌های شدیدی دارند، عضلات پا به طور عمومی ضعیف هستند.
دلیل اصلی نیاز به انجام عمل تعویض مفصل زانو، وجود درد شدید در زانو است. درد بر قدرت راه رفتن و توانایی فرد برای کار کردن تأثیر می‌گذارد. معمولاً با ایستادن بر روی پای آسیب‌دیده و خصوصا در زمان شب درد تشدید می‌شود. در صورت ابتلا به التهاب مفصل زانو لزوماً به انجام عمل تعویض مفصل زانو نیازی نیست؛ چنانچه علائم عارضه شدید نباشند، می‌توان از روش‌های درمانی دیگر نیز استفاده کرد. اما در صورتی که با وجود مصرف داروهای مسکن، کاهش وزن و فیزیوتراپی همچنان درد شدید وجود دارد و بیمار روز به روز ناتوان‌تر می‌شود، بهتر است از عمل تعویض مفصل زانو استفاده شود.
علائم التهاب مفصل زانو در زمان‌های مختلف متفاوت می‌باشد. برخی از افراد تصور می‌کنند که علائم در اثر تغییرات آب و هوا و یا با توجه به فعالیت‌های روزانه متفاوت می‌باشند. در حالی که امکان دارد متفاوت بودن علائم کاملاً تصادفی می‌باشد.
در بعضی از مواقع بیمار می‌تواند صدای ساییدگی را در زانوی خود احساس می‌کند. این حالت کریپتوس نام دارد. در حالت عادی، کریپتوس لزوماً نشان‌دهنده مشکل جدی در زانو نمی‌باشد.
عمل تعویض مفصل زانو
عمل تعویض مفصل زانو معمولاً بین 1 تا 2 ساعت طول می‌کشد. جراح در قسمت جلوی زانو برشی ایجاد می‌کند و سپس سطوح انتهایی آسیب‌دیده استخوان ران (فمور) و استخوان درشت‌نی (تیبیا) را همراه با مقداری از استخوان زیرین خارج می‌کند. سطوح آسیب‌دیده پس از خارج شدن با سطوح مصنوعی تعویض می‌شوند. سطح مصنوعی که قسمت فوقانی درشت‌نی را تحت پوشش قرار می‌دهند معمولاً از جنس فلز و پلاستیک ساخته می‌شود. در برخی از مواقع این سطح تنها از جنس فلز می‌باشد و یک قسمت جداگانه از جنس پلاستیک به آن اضافه می‌شود. سطح پلاستیکی درشت‌نی باعث می‌شود تا قسمت انتهایی استخوان‌ها به راحتی روی یکدیگر حرکت کنند.امکان دارد برای کشکک زانو نیز از یک سطح جدید استفاده شود.
بعضی از جراحان از روش‌های جراحی کم‌تهاجمی استفاده می‌کنند. در این روش‌ها جراح به جای یک برش بزرگ، یک یا دو برش بسیار کوچک ایجاد می‌کند و از ابزار جراحی مخصوصی استفاده می‌کند.
پس از این که بیمار توانایی خوردن و نوشیدن به صورت طبیعی را به دست بیاورد و توانایی حرکتی خود را باز یافته باشد، می‌تواند به منزل باز گردد.
دوره نقاهت و توانبخشی پس از عمل تعویض مفصل زانو
بسیاری از افراد در ارتباط با مدت زمان دوره نقاهت پس از عمل تعویض مفصل زانو نگران هستند. 98 درصد از افرادی که از این روش درمانی استفاده می‌کنند، پس از جراحی می‌توانند بدون هیچ مشکلی به فعالیت‌های روزانه خود ادامه دهند. عوارض ناشی از جراحی بسیار کم و در حدود 2 درصد است. این جراحی یکی از شایع‌ترین عمل‌های جراحی با نتیجه موفقیت‌آمیز می‌باشد. معمولاً دوره نقاهت پس از جراحی در حدود 12 هفته طول می‌کشد. البته بسته به شیوه زندگی امکان دارد دوره نقاهت بین 6 تا 12 ماه نیز طول بکشد.
دوره نقاهت عمل تعویض مفصل زانو
دوره نقاهت پس از عمل تعویض مفصل زانو به شرح زیر می‌باشد.
مرحله 1 (روز 1 تا 7) : اقامت در بیمارستان
پس از جراحی، بیمار جهت ارزیابی توسط پزشک، متخصص فیزیوتراپی یا جراح ارتوپد برای مدتی در بیمارستان می‌ماند. سپس بیمار می‌تواند جهت ادامه دوره نقاهت به منزل بازگردد.
مرحله 2 (هفته 1 تا 3 ) :آغاز برنامه توانبخشی
در چند هفته اول پس از جراحی، بیمار بدون استفاده از ابزار کمک مانند عصا یا واکر قادر به راه رفتن نمی‌باشد. همچنین بیمار در انجام فعالیت‌های ساده مانند نشستن، راه رفتن یا بالا رفتن از راه پله و رانندگی دچار مشکل می‌باشد. در این مرحله زانو دردناک و سفت می‌شود. جهت بهبود عملکرد مفصل، از برنامه توانبخشی مخصوص استفاده خواهد شد. همچنین برای کنترل درد پزشک داروی ضد درد تجویز می‌کند.
مرحله 3 (هفته 3 تا 6) : برنامه افزایش قدرت و دامنه حرکتی و تمرین نحوه راه رفتن
در هفته سوم تا ششم، برنامه توانبخشی تحت نظارت متخصص فیزیوتراپی با استفاده از پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری سبک انجام خواهد شد. در این مرحله بیمار شاهد بیشترین پیشرفت در بهبود دامنه حرکتی و افزایش قدرت می‌باشد و ثبات بیشتری در مفصل زانو احساس خواهد شد. امکان دارد در این مرحله همچنان درد و محدودیت حرکتی وجود داشته باشد. ممکن است انجام فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، نشستن و بالا رفتن از راه پله همچنان برای بیمار دشوار باشد و برای انجام این حرکات به کمک نیاز داشته باشد.
مرحله 4 (هفته 6 تا 12) : بهبود عملکرد بدون نیاز به ابزار کمکی
در این مرحله بهبود قابل توجهی در دامنه حرکتی مفصل زانو و قدرت عضلانی بیمار ایجاد می‌شود و بیمار قادر است بدون ایجاد درد فعالیت‌های روزمره را انجام دهد. در هفته ششم تا دوازدهم، بیمار می‌تواند بدون استفاده از ابزار کمکی از راه پله استفاده کند. همچنین استفاده از مفصل زانوی تعویض‌شده برای بیمار راحت‌تر می‌باشد. در این مرحله بیمار می‌تواند تمامی فعالیت‌های اساسی مورد نیاز در طول روز را انجام دهد.
مرحله 5 (هفته 12 به بعد) : توانایی انجام فعالیت‌های تفریحی و ورزشی و امکان انجام وظایف شغلی
در این مرحله به کمک برنامه توانبخشی، بیمار می‌تواند فعالیت‌های تفریحی و ورزشی و همچنین وظایف شغلی که به نیروی فیزیکی زیادی نیاز دارند را انجام دهد.
مرحله 6 ( شش ماه پس از جراحی) : تکمیل روند بهبودی
در این مرحله روند بهبودی پس از عمل تعویض مفصل زانو تکمیل شده است. حتی پس از این مرحله نیز امکان دارد برای مدت چندین ماه قدرت و دامنه حرکتی مفصل زانو افزایش پیدا کند.
عواملی مؤثر بر کیفیت بهبودی در دوره نقاهت
عوامل متعددی بر میزان و کیفیت بهبود پس از جراحی مؤثر هستند. میزان سلامت بیمار و همچنین قدرت عملکرد مفصل زانو پیش از جراحی، بر کیفیت بهبودی و زمان دوره نقاهت تأثیر به سزایی دارند.
همایندی بیماری
وجود عارضه‌های مزمن دیگری که بر روند جراحی تأثیر بگذارند همایندی یا همبودی بیماری نامیده می‌شود. در ارتباط با عمل تعویض مفصل زانو، سه نوع همایندی متداول شامل فشار خون بالا، دیابت و چاقی می‌باشند. افرادی که دارای همایندی‌های متعدی هستند بایستی مدت زمان بیشتری در بیمارستان بمانند و همچنین احتمال ایجاد عوارض در کوتاه‌مدت در این افراد بیشتر است. در طول دوره توانبخشی، افراد مبتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی-عروقی در بلندمدت دچار عوارض شدیدتری خواهند شد. رژیم غذایی مناسب و کاهش وزن پیش از جراحی در کاهش همایندی و بهبود نتیجه عمل جراحی مؤثر است.
سن و جنسیت
سن چندان بر کیفیت بهبودی در دوره نقاهت پس از جراحی تأثیری ندارد. جنسیت امکان دارد به مقدر کمی در دوره بهبود مؤثر باشد، ولی این تأثیر در بلندمدت قابل ملاحظه نمی‌باشد. برخی از مطالعات نشان می‌دهند که بر خلاف روند مشابه بهبودی در مردان، امکان دارد پس از جراحی درد بیشتری در زنان ایجاد شود. البته این تفاوت به طور عمده به 1 تا 2 هفته اول دوره نقاهت محدود می‌شود.
قدرت، انعطاف‌پذیری و عملکرد مفصل پیش از جراحی
عملکرد و درد موجود در مفصل زانو پیش از جراحی بر دوره نقاهت عمل تعویض مفصل زانو تأثیر می‌گذارد. پزشک معمولاً پیش از جراحی میزان درد و عملکرد مفصل زانو را ارزیابی می‌کند. در مقایسه با افرادی که پیش از جراحی دچار درد متوسط هستند، میزان بهبودی در افرادی که درد شدیدتری را احساس می‌کنند بیشتر است. البته در افرادی که پیش از جراحی در مفصل زانوی خود دارای عملکرد بهتری هستند، نتیجه نهایی جراحی موفقیت‌آمیزتر می‌باشد. بنابراین بهتر است پیش از انجام جراحی، بیمار میزان قدرت و انعطاف‌پذیری مفاصل خود را افزایش دهد.
مهم‌ترین عضلاتی که پیش از عمل تعویض مفصل زانو بایستی تقویت شوند، عضلات چهار سر ران می‌باشند. این عضلات باعث حفظ ثبات مفصل زانو می‌شوند و در قدرت و انعطاف‌پذیری مفصل زانو بسیار مؤثر هستند. در دوره توانبخشی میزان بهبودی در افرادی که دارای عضلات چهار سر قوی‌تری هستند، بسیار قابل توجه است.
بسته به وضعیت جسمانی، شدت عارضه و سن بیمار امکان دارد پزشک انجام جراحی را به تعویق بیاندازد. با توجه به ارتباط بین عملکرد مفصل زانو و کیفیت بهبود در دوره نقاهت، بهتر است در دوره زمانی پیش از جراحی انعطاف‌پذیری و قدرت مفصل زانو افزایش داده شود. به این منظور امکان دارد پزشک استفاده از روش‌هایی مانند کاهش وزن، ورزش مداوم و استفاده از بریس زانو (در زمان انجام فعالیت سنگین) را جهت حفظ سلامت مفصل زانو به بیمار توصیه کند.
انتظارات بیمار از نتیجه عمل تعویض مفصل زانو
عمل تعویض مفصل زانو جهت بهبود کیفیت زندگی بیمار توسط بازیابی توانایی در انجام فعالیت‌های ساده مانند پیاده‌روی، ورزش و بالا رفته از راه پله انجام می‌شود. در صورت تمایل به انجام فعالیت‌های شدیدتر پس از عمل تعویض مفصل زانو، بیمار بایستی جهت رضایت از نتیجه جراحی در مورد انتظارات خود از نتیجه درمان با پزشک مشورت کند.
