پارگی مینیسک یک آسیب‌دیدگی ورزشی شایع است و از نظر شدت و درد درجات مختلفی دارد. در واقع می‌توان گفت که پارگی مینیسک یک آسیب‌دیدگی کاملا شایع در بین ورزشکارانی است که ورزش‌های تماسی یا هر نوع ورزشی که باعث پیچ خوردگی زانو می‌شود را انجام می‌دهند. غالبا پارگی مینیسک در کنار سایر آسیبهای زانو به خصوص بیشتر به همراه پارگی ACL یا رباط صلیبی قدامی اتفاق می‌افتد.
ساختار مینیسک زانو
مینیسک یک تکه‌ی لاستیکی و انعطاف‌پذیر از غضروف است که لایه‌ی بین استخوان‌های موجود در زانو را فراهم می‌کند.
در واقع در هر زانو دو مینیسک وجود دارد. ساختار هر مینیسک طوری است که با بخش مفصلی تشکیل دهنده‌ی اطراف آن سازگار است:
- مینیسک میانی که در قسمت داخلی زانو قرار دارد و دارای شکلی مثل حرف C است.
- مینیسک جانبی که در قسمت بیرونی زانو قرار دارد و شبیه به حرف U است.
این مینیسک‌ها در کنار هم به کاهش شوک و جذب میزان ضربه وارده به پا و زانو به هنگام حرکت یا ایستادن کمک می‌کنند و از این طریق باعث ایجاد ثبات در زانو و تسهیل حرکت بدون مشکل بین سطوح زانو می‌شوند.
علل پارگی مینیسک
مینیسک زانو در طول فعالیت‌هایی که باعث تماس مستقیم یا فشار ناشی از پیچش یا چرخش اجباری پا می‌شوند دچار پارگی می‌گردد. چرخش ناگهانی، چمباتمه زدن عمیق یا بلند کردن اشیاء سنگین از روی زمین نیز می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی مینیسک زانو شود. در واقع، بسیاری از ورزشکاران در معرض ابتلا به خطر پارگی مینیسک زانو هستند.
در ورزش‌هایی که فرد به ناچار باید بصورت ناگهانی بچرخد و یا یکدفعه در جای خود ایست کند بیشتر فرد را در معرض ابتلا به خطر پارگی مینیسک قرار می‌دهند. برخی از این ورزش‌ها عبارتند از:
- فوتبال آمریکایی
- بسکتبال
- فوتبال
- تنیس
امروزه، پارگی مینیسک به طور فزاینده‌ای در کودکان شیوع پیدا کرده است. دلیل این امر شرکت کردن کودکان در سنین پایین در ورزش‌های سازمان یافته است. علاوه بر این، هنگامی که فقط روی یک ورزش خاص متمرکز می‌شوید، کودکان نسبت به سایر افراد جامعه بیشتر در معرض پارگی مینیسک زانو قرار دارند. البته ناگفته نماند که همین مسئله در مورد نوجوانانی که در ورزش‌های رقابتی شرکت می‌کنند نیز صدق می‌کند. با بالا رفتن سن، مینیسک زانو نیز ضعیف می‌شود. پارگی مینیسک زانو در افراد بالای ۳۰ سال امری بسیار شایع است. حرکاتی مانند چمباتمه زدن یا عقب و جلو کردن روی پله در افراد دارای مینیسک ضعیف می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی جدی شود.
فراموش نکنید که اگر چنانچه به آرتروز مبتلا هستید پس بیشتر در معرض خطر آسیب‌دیدگی زانو یا پارگی مینیسک قرار دارید. استئوآرتریت یک اختلال شایع در مفصل است که ناشی از پیری و ساییدگی و یا پارگی است و شامل درد و خشکی در مفاصل می‌شود.
هنگامی که یک فرد مسن دچار پارگی مینیسک شود به احتمال زیاد علت اصلی آن مربوط به دژنراسیون است. در این شرایط، غضروف زانو ضعیف و نازک می‌شود و در نتیجه آن، بیشتر مستعد پارگی است.
در بیشتر موارد، پارگی مینیسک ناشی از نوعی آسیب‌دیدگی یا آسیب ورزشی است. چرخش غیرطبیعی پا باعث می‌شود که غضروف موجود در هر یک از مینیسک‌ها به طور کامل یا جزئی پاره شود.
آسیبهای ورزشی و پارگی‌های مینسک
از جمله علل شایع پارگی مینیسک در ورزش عبارتند از:
ضربه به طرفین یا قسمت جلویی زانو
وارد آمدن ضربه به طرفین یا قسمت جلویی زانو باعث می‌شود كه مفصل زانو به بغل حركت كند و ممکن است در نهایت منجر به پارگی مینیسك و گهگاهی رباط صلیبی قدامی (ACL) شود. یک ورزشکار ممکن است به هنگام شیرجه زدن در زمین بسکتبال برای بدست آوردن توپ از دست رفته و یا زمانی که در بازی فوتبال به روی وی خطا می‌شود، این مسئله را تجربه کند.
محکم کردن پا روی زمین و یا ضربه زدن با پا
چرخش بیش از حد زانو به دلیل محکم کوبیدن یا ضربه زدن نیز ممکن است باعث ایجاد پارگی در هر یک از مینیسک‌های زانو شود. این نوع حرکات بیشتر در ورزش‌هایی مانند فوتبال، بسکتبال و فوتبال آمریکایی رایج است.
چمباتمه‌زدن روی سطح ناهموار
قدم برداشتن سریع یا چمباتمه‌زدن روی سطوح ناهموار می‌تواند فشار نامتعادلی به زانوها وارد کند و در نتیجة این کار منجر به پارگی مینیسک زانو شود. این حرکت ممکن است به هنگام دویدن در فضای باز و بیرون شهری، دویدن به هنگام انجام تمرینات فوتبال، یا افتادگی ناگهانی در بازی لاکروس (چوگان) رخ دهد.
فشار ناگهانی
فشار سریع و غیرمنتظره می‌تواند باعث انعطاف‌پذیری و یا خم شدن بیش از حد مفصل زانو شده و پارگی مینیسک را به همراه داشته باشد. به عنوان مثال می‌توان به برخورد با پای یک بسکتبالیست دیگر در حالی که از روی ریباند پایین می‌آید اشاره کرد.
علل دژنراتیویی پارگی مینیسک زانو
با افزایش سن، میزان مقاومت و حالت انعطاف‌پذیری غضروف‌های تشکیل دهنده مینیسک کمتر می‌شود و حتی در صورت انجام فعالیت‌های ساده و یا برخوردهای جزئی نیز ممکن است آسیب‌دیدگی زانو را به همراه داشته باشد. افرادی که به بیماری مفصل دژنراتیو مبتلا هستند و یا کسانی که با فعالیت یا حرفه‌هایی سروکار دارند که به کرات مستلزم چمباته زدن می‌شود مستعد ابتلا به پارگی مینیسک هستند.
بیماری‌های دژنراتیو مانند استئوآرتریت زانو نیز با گذشت زمان می‌تواند باعث ایجاد پارگی در هر یک از مینیسک‌های زانو شود. این نوع بیماری‌ها باعث تضعیف غضروف مینیسک شده و آن را به شدت در معرض پارگی قرار می‌دهند.
مشاغل یا فعالیت‌هایی که زیاد شامل چمباتمه‌زدن و یا بشین پاشو هستند نیز می‌توانند به مرور زمان به غضروف مینیسک فشار وارد کنند. به عنوان مثال، مشاغلی همچون لوله کشی در تمام طول روز مجبور به چمباته زدن هستند و بیشتر در معرض آسیب‌دیدگی‌های زانو از قبیل پارگی مینیسک قرار دارند.
علائم پارگی مینیسک
علائم پارگی مینیسک تا حد زیادی به فرد و همچنین محل‌ها و میزان آسیب وارد آمده به مینیسک بستگی دارد.
از جمله علائم شایع پارگی مینیسک عبارتست از:
درد موضعی در نزدیکی محل پارگی: در پارگی مینیسک جانبی، این نوع درد در امتداد لبه بیرونی زانو وجود دارد. درد در لبه داخلی زانوی آسیب دیده نشان‌دهنده پارگی مینیسک داخلی است.
درد فوری بعد از آسیب: غالبا از لحظه وقوع آسیب‌دیدگی، پارگی مینیسک مشهود خواهد بود. در این موارد، به طور معمول پارگی مینیسک با احساس پاپ یا ضربه محکم و ناگهانی در ساق پا در حین پیچش یا حرکات بیش از حد همراه است.
شروع تدریجی علائم: در برخی از موارد هم برعکس مورد فوق، ممکن است که مینیسک بدون اینکه علامت و درد اولیه‌ایی از خود به جا بگذارد دچار پارگی شود. این شروع آهسته و تدریجی علائم در افراد مسن و افراد مبتلا به آسیب‌دیدگی غضروف زانو بر اثر آرتروز بیشتر شایع است.
احساس درد به هنگام حرکت: درد منعکس‌کننده محل پارگی خواهد بود اما با حرکت دادن زانو این درد به سراسر زانو سرایت پیدا می‌کند. در صورت قفل شدن زانو، خم کردن آن باعث تشدید درد می‌شود.
احساس درد بعد از استراحت: احتمالاً بتوان با استراحت کردن از شدت درد کم کرد اما با این حال در اکثر موارد با حرکت دادن زانو، درد دوباره به سراغ فرد خواهد آمد. همچنین گاهی ممکن است که حرکت دادن زانو باعث تشدید تورم شود.
تجمع مایع در مفصل زانو: این مایع جمع شده باعث تورم کل این قسمت از زانو و کاهش قدرت تحرک می‌شود. این علامت که ممکن است در نتیجه وارد آمدن تعدادی از صدمات به زانو رخ دهد به “آب آوردن زانو” مشهور است.
قفل شدن زانو: اگر قسمتی از مینیسک به دلیل پارگی از ساختار دیسک جدا شود، ممکن است درون مفصل خود زانو قرار گیرد. این امر می‌تواند باعث قفل شدن زانو شود و توانایی صاف‌کردن پا به هنگام نشستن یا ایستادن را از فرد سلب می‌کند.
علائم پارگی مینیسک با توجه به محل پارگی، شدت آن، سلامت کلی فرد و مدت زمان سپری شده از آسیب‌دیدگی متفاوت خواهد بود. همچنین آسیب‌دیدگی سایر قسمت‌های زانو مانند ACL به هنگام پارگی مینیسک کاملا شایع است. در چنین مواقعی معمولا پزشک در طی مراحل تشخیص، صدمات تکمیلی را نیز بررسی می‌کند.
تشخیص پارگی مینیسک
فرایندهای تشخیصی پارگی مینیسک در وهله اول مشخص می‌کند که آیا اصلا مینیسک زانو پاره شده است و یا اینکه علائم زانو ناشی از چیز دیگری است. در این مرحله، آزمایشات تشخیصی بر روی تشخیص پارگی مینیسک، شدت آسیب‌دیدگی و شیوه‌های درمانی متناسب با وضعیت بیمار متمرکز هستند.
به طور معمول تشخیص میزان، محل و شدت پارگی مینیسک بر روی سه روش اصلی استوار است:
سابقه پزشکی بیمار
پزشک ابتدا با پرسیدن سؤالاتی راجع به زمان شروع، پارگی مینیسک را ارزیابی می‌کند. همچنین ممکن است که وی در این باره سؤال کند که آیا درد پس از آسیب‌دیدگی فوری اتفاق افتاد یا خیر و این که آیا به همراه درد صداهایی شنیده یا نه؟
معمولاً قبل از تجویز هرگونه دارویی، پزشک ابتدا سابقه پزشکی فرد را بررسی کرده و در این خصوص با وی گفتگو می‌کند. به عنوان مثال، بیمارانی که در گذشته چندین بار دچار پارگی یا مینیسک دژنراتیو شده‌اند نسبت به افرادی که اولین بار است که دچار پارگی مینیسک شده‌اند بیشتر واجد شرایط استفاده از منیسککتومی هستند.
معاینه جسمانی
معمولا پس از بررسی تاریخچه پزشکی بیمار، معاینه جسمانی وی شروع می‌شود. معاینه فیزیکی بیمار شامل تشخیص این که آیا پاهای فرد قفل می‌شود یا نه و این که آیا قسمتی از غضروف پاره شده باعث قفل شدن مفصل زانو می‌شود یا نه، و همچنین اینکه آیا پارگی مینیسک جانبی است یا داخلی می‌شود.
پزشک ممکن است سعی کند با حرکت دادن پا در جهت‌های مختلف، دامنه حرکت بیمار را اندازه گیری کند.
معمولاً تست مک مورای (McMurray) به شرح زیر است:
در حالی که پای بیمار صاف است پزشک پای بیمار را تا زاویه ۹۰ درجه و گاهی بیشتر خم می‌کند.
پس از صاف كردن پا، پزشك نرمه ساق پا را نگه می‌دارد و پا را از هر دو جهت می‌چرخاند به طوری كه درشت نی بر روی استخوان ران هم در قسمت داخلی و هم خارجی می‌چرخد.
از آزمایش چرخش داخلی برای پارگی مینیسک جانبی و تست خارجی برای تشخیص پارگی مینیسک داخلی استفاده می‌شود. به هنگام انجام این آزمایش، پزشک به آرامی زانو را با کف دست لمس می‌کند.
معمولاً تست کمپرشن امپلی(Apley) به شرح زیر انجام می‌شود:
بیمار بر روی شکم دراز می‌کشد و زانوی خود را به زاویه ۹۰ درجه خم می‌کند.
زمانی که پا به سمت بیرون چرخانده می‌شود پزشک به سمت پایین نیروی اعمال می‌کند.
اگر در این حالت، درد در قسمت داخلی مفصل زانو ظاهر شود در این صورت ممکن است زانو دچار پارگی مینیسک داخلی شده باشد.
آزمایش تصویربرداری
اگر پزشک تشخیص دهد که نیاز به عمل جراحی است در این صورت ممکن است که ابتدا باید از زانو ام آر آی (MRI) گرفته شود. اسکن MRI امکان مشاهده دقیق‌تر بافت‌های نرم موجود در مفصل زانو را فراهم می‌کند. لذا می‌توان از آن برای تعیین محل و شدت پارگی مینیسک استفاده کرد. همچنین به کمک ام آر آی می‌توان مقدار مایع اضافی انباشت شده در زانو را اندازه گرفت و مشاهده کرد که آیا قسمت پاره شده مینیسک وارد مفصل شده است یا نه.
ممکن است که برای تشخیص پارگی مینیسک نیاز به استفاده از چندین روش تشخیص باشد. به عنوان مثال، در صورت متورم شدن زانو و انباشت مایع در آن بایستی حتما از پای بیمار MRI گرفته شود زیرا اطلاعات حاصل از معاینه جسمی بیمار به تنهایی برای تشخیص کفایت نمی‌کند.
تشخیص ممکن است شامل نوع پارگی باشد. پارگی‌های معمولی مینیسک به شرح زیر است:
- پارگی فلپ: در یک پارگی فلپ، پارگی در طرفین مینیسک رخ می‌دهد و بافت داخلی را از لبه جدا می‌کند و باعث ایجاد فلپ می‌شود.
- پارگی دژنراتیو: در پارگی دژنراتیو، به مرور زمان آسیب وارد شده به مینیسک باعث افزایش تصاعدی پارگی در نزدیکی قسمت بیرونی مینیسک می‌شود.
- پارگی دسته سطل: دسته سطل بین لبه بیرونی مینیسک و بافت داخلی قرار دارد. از آنجا که لبه مینیسک از بقیه غضروف جدا می‌شود لذا اگر تکه پاره شده غضروف بلند شود، شکل دسته سطل شکل می‌گیرد.
- پارگی شعاعی: در پارگی شعاعی، پارگی در لبه مینیسک رخ می‌دهد و به داخل بافت، عمود بر لبه سرایت پیدا می‌کند.
تشخیص نوع و شدت پارگی مینیسک به اخذ تصمیمات درمانی کمک می‌کند.
درمان پارگی مینیسک
شدت و محل پارگی عوامل مهمی در تعیین شیوه‌ی درمان هستند. به عنوان مثال، سومین قسمت خارجی مینیسک نسبت به قسمت داخلی آن دارای منبع تهیه خون غنی‌تری است و جراحات این قسمت سریع‌تر بهبود می‌یابند زیرا خون مواد مغذی شفابخش را به بافت آسیب‌دیده می‌فرستد.
به هنگام تجویز درمان پارگی مینیسک، تاریخچه پزشکی بیمار، سطح ورزشکاری فرد و تمایل به بازگشت به ورزش همگی مورد توجه قرار می‌گیرند.
درمان پارگی مینیسک به شیوة غیرجراحی
شیوه‌های رایج درمان پارگی مینیسک بصورت غیرجراحی عبارتند از:
- RICE: کوتاه شده (۱) استراحت، (۲) گذاشتن یخ بر روی زانو به فواصل زمانی منظم(۳) استفاده از کمپرس زانو و (۴) بالا گرفتن زانوی آسیب دیده است. این روش اولیه به شما کمک می‌کند تا بتوانید تورم به وجود آمده در چند ساعت اول و روزهای بعد از آسیب‌دیدگی را تحت کنترل بگیرید.
- مصرف داروهای ضد التهاب: ممکن است که پزشک برای کاهش فروی تورم ایجاد شده پس از آسیب‌دیدگی یک نوع داروی ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن برای شما تجویز کند.
- فیزیوتراپی: غالبا توصیه می‌شود که پس از آسیب‌دیدگی، بعد از عمل جراحی و یا هر دو مورد از فیزیوتراپی استفاده کنید. اهداف فیزیوتراپی معمولاً کنترل درد و تورم، کمک به بازگرداندن دامنه طبیعی تحرک زانو، بهبود قدرت در عضلات حمایت‌کننده زانو است.
- تحریک الکتریکی: تحریک الکتریکی عصبی – عضلانی عضلات زانو ممکن است با هدف تقویت مینیسک و بافت‌های اطراف آن انجام شود.
- تزریق دارو: گاهی ممکن است که برای تسکین درد یا التهاب بافت نرم زانو به مفصل زانو کورتیکواستروئید تزریق شود.
جراحی پارگی مینیسک
به طور معمول جراحی با هدف حذف بافت آسیب دیده، ترمیم آن یا احتمالاً خارج کردن کامل مینیسک صورت می‌گیرد. در حالی که موفقیت عمل جراحی همیشه به عوامل زیادی بستگی خواهد داشت اما معمولا استفاده از عمل جراحی برای افرادی که زیر ۳۰ سال سن دارند موثرترین روش درمانی محسوب می‌شوند. احتمال موفقیت برای افرادی که بلافاصله پس از آسیب‌دیدگی درصدد درمان آن برمی‌آیند به مراتب بیشتر از افرادی است که روند درمانی را به تاخیر می‌اندازند. متداول‌ترین انواع جراحی پارگی مینیسک زانو عبارتند از:
- منیسککتومی: در این روش، جراح یک دوربین آرتروسکوپی را در زانوی بیمار قرار می‌دهند تا پارگی را پیدا کرده و نوع و وسعت آن را مشاهده کند. در بیشتر پارگی‌ها ، قسمت آسیب دیده مینیسک برداشته شده و سپس بخیه‌زده می‌شود تا دیسک مجدداً به هم وصل شود. از این روش به مینیسککتومی جزئی یا ناقص یاد می‌شود. در یک جراحی منیسککتومی کامل، کل مینیسک برداشته می‌شود. البته ناگفته نماند که در این روش احتمال بروز عوارض جانبی خیلی زیاد است.
- ترمیم: در صورت امکان، به ویژه در بیماران جوان، معمولا پزشکان ترمیم مینیسک را به منیسککتومی ترجیح می‌دهند. در این روش از دوربین‌های آرتروسکوپی برای یافتن پارگی مینیسک استفاده می‌شود و سپس با استفاده از بخیه‌های جراحی، ناحیه آسیب دیده ترمیم می‌شود.
سؤالات متداول
آیا ممکن است که بر اثر افتادن بر روی زانو، مینیسک پاره شود؟
بله. در این حالت مینیسک که مفصل زانو است ممکن است دچار پارگی شود. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که پا در جای خود ثابت است اما زانو بصورت ناگهانی دچار چرخش و یا پیچ‌خوردگی می‌شود. گاهی ممکن است که پارگی مینیسک زانو بخودی و با فیزیوتراپی التیام یابد.
چه مدت طول می‌کشد تا مینیسک زانو بدون جراحی بهبود یابد؟
۸ هفته. اگر پارگی در منطقه قرمز اتفاق افتاده باشد در این صورت معمولا چیزی بین شش یا هشت هفته طول می‌کشد تا پارگی مینیسک به طور کامل بهبود یابد.
