زانو درد در کودکان علل جدی فراوانی دارد. با بزرگ شدن كودكان، عضلات بدن، استخوان‌ها و رباط‌ها نيز همزمان رشد مي كنند؛ این يك فرآيند طبيعي است. اما در موارد خاص، همه بخش‌های بدن به یک اندازه رشد نمی‌کنند؛ این مساله ممکن است منجر به دردهایی موسوم به دردهای رشدی شود که عموماً در ناحیه پا یا زانو بروز پیدا می‌کنند. این دردها را نباید بی‌اهمیت تلقی کرد و سرسری گرفت. هیچ کودکی را نباید مجبور کرد در حالی که درد دارد بازی کند. نباید با استفاده از داروهای مسکنی مثل ایبوپروفن روی درد سرپوش گذاشت؛ بلکه برای پیدا کردن ریشه مشکل، لازم است درد کودک ارزیابی شود.
علل زانو درد در کودکان
در زیر برخی از دلایل عمده زانو درد در کودکان ذکر شده است:
عفونت باکتریایی
بروز عفونت باکتریایی در ناحیه زانو می‌تواند باعث درد و تورم شده و بنابراین مانع راه رفتن کودک شود. بروز هرگونه التهاب در ناحیه زانو یا اطراف آن، ممکن است ناشی از وجود عفونت یا چرک در مفاصل زانو باشد. اگر درد یا تورم زانو بیش از یک روز ادامه پیدا کند، توصیه میشود به پزشک مراجعه کنید.
آرتریت جوانان
آرتریت جوانان (یا کودکان)، در کودکان ممکن است از سن ۶ ماهگی تا ۱۶ سالگی رخ دهد. گرم بودن یا قرمز رنگ بودن مفاصل زانو همراه با تورم در اطراف مفاصل از جمله نشانه‌های بیماری آرتریت جوانان است. در کودکان سنین پیش دبستانی ورزشکار یا در نوجوان ورزشکار در سنین پیش از بلوغ ، زانو درد ناشی از آرتریت جوانان معمولاً در قسمت قدامی (یا جلوی) زانو بروز پیدا می‌کند. در صورت مشاهده علائم این بیماری توصیه میشود با پزشک مشورت کنید.
بیماری ازگود اشلاتر
بیماری ازگود-اشلاتر معمولاً در کودکانی که نزدیک به سن بلوغ هستند یا در کودکانی که ورزش می‌کنند اتفاق می‌افتد. این بیماری باعث ایجاد التهاب زانو در ناحیه‌ای میشود که استخوان ساق پا به کشکک زانو وصل میشود. در کنار مصرف دارو، استراحت کافی نیز برای بهبودی کودکان مبتلا به این بیماری ضروری است.
زانوی پرشکاران
“زانوی پرشکاران” یکی دیگر از بیماری‌های زانو است که تاندون کشکک زانو را درگیر می‌کند (یعنی تاندونی که باعث میشود زانو پس از پریدن یا چمباتمه زدن مجددا صاف شود). پرش یا چمباتمه زدن بیش از حد در کودکان فعال می‌تواند فشار شدیدی به تاندون کشکک زانو وارد کرده و در نتیجه باعث آسیب دیدن بافت‌های لیفی تاندون شود. علائم شایع بیماری زانوی پرشکاران بروز تورم یا درد، درست در زیر کشکک زانو است.
به کودکان مبتلا به این بیماری توصیه میشود تا زمان فروکش کردن تورم تمام فعالیت‌های ورزشی یا پرش کردن را متوقف کنند.
صدمات بافت نرم زانو
جراحت یا آسیب دیدگی بافت نرم زانو در اثر استفاده بیش از حد یا فشار آمدن بر عضلات زانو، رباط‌ها و تاندون‌ها در کودکانی که فعالیت بدنی و ورزشی دارند شایع است. استراحت کردن، کمپرس سرد با یخ، فشرده‌سازی (بانداژ کردن) و بالا قرار دادن پا بهبودی از این آسیب‌ها را تسریع می‌کند.
سندرم درد پاتلوفمورال
سندرم درد پاتلوفمورال، که با عنوان سندرم زانوی دونده نیز شناخته میشود ، در بخش قدامی زانو بروز پیدا می‌کند. سندرم درد پاتلوفمورال که در بین نوجوانان و ورزشکاران جوان شایع است، در اثر وارد آمدن فشار بیش از حد وزن بر زانو و یا دررفتگی کشکک زانو ایجاد میشود. کودکان مبتلا به سندرم درد پاتلوفمورال در هنگام انجام حرکت اسکات، پریدن یا خم کردن زانو دچار زانو درد می‌شوند. توصیه می‌کنیم در صورت ادامه یافتن یا تشدید درد، با پزشک مشورت کنید.
تاندونیت چهار سر ران
تاندونیت یا التهاب تاندون چهار سر ران در اثر آسیب‌دیدگی یا کشیدگی عضلات چهار سر ران در ناحیه زانو ایجاد میشود. این مشکل در نوجوانان کم سن و سالی که در ورزش‌هایی، از جمله فوتبال، ورزش حرفه‌ای و یا فعالیت‌هایی که مستلزم دویدن زیاد است فعالیت می‌کنند شایع است. کودکان مبتلا، علاوه بر تورم و ضعف، ممکن است در ناحیه پایینی ران، یعنی دقیقاً بالای کشک زانو نیز درد داشته باشد.
مصرف داروهای ضد التهاب در کنار استراحت کافی می‌تواند به بهبودی کودک از این وضعیت کمک کند.
تومور
یکی از خفیف‌ترین اشکال زانو درد در کودکان تومور است. تومورهای زانو در اطراف زانو تشکیل شده و معمولاً تنها علامتی که علاوه بر شکل ظاهری ایجاد می‌کنند زانو درد است. این مشکل زانو را می‌توان با بررسی وجود هرگونه توده یا بافت غیر طبیعی، تشخیص داد. در صورت مواجه با این مساله توصیه میشود برای بررسی بیشتر و درمان با پزشک مشورت کنید.
اگر فرزند شما زانو درد دارد، بررسی کنید ببینید آیا علائم ناشی از مشکلات شدید زانو را دارد یا خیر و سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
علائم جدی زانو درد کودکان
تقریباً از هر ۵ کودک در ۲ کودک، زانو درد معمولاً به دلیل دردهای رشدی، به ویژه در دوران جهش رشد در سنین پیش از نوجوانی رخ می‌دهد. دردهای رشدی معمولاً منجر به بروز درد در پاها، ساق پاها، ران‌ها و قسمت پشتی زانوها میشود. سایر دردهای شایع ممکن است به خاطر زیاد دویدن، بازی کردن و پریدن باشد که بیشتر کودکان این کارها را انجام می‌دهند. اگر در خانواده کودک سابقه بیماری سندرم پای بی‌قرار (احساسات ناراحتی در پاها) وجود داشته باشد، احتمال دارد کودک نیز به این مشکل مبتلا باشد.
وجود علائم شدیدتر در یک کودک، ممکن است به دلیل مشکلی جدی‌تر از دردهای رشدی در زانو باشد. در اینجا برخی از علائمی که در صورت بروز ممکن است نشانه مشکل جدیتری باشند را بیان خواهیم کرد:
- کودک برای یک روز کامل، و یا حتی صبح روز بعد، در ناحیه ران، ساق پا یا قسمت پشت زانوها درد دارد.
- وجود تورم شدید یا التهاب در مفاصل زانو یا اطراف آن.
- کودک شما پس از یک آسیب دیدگی بدنی تا مدت‌ها دچار دردهای شدید است.
- کودک دائما دچار خستگی یا احساس ضعف میشود.
- کودک لنگ می‌زند و یا برای ضربه زدن یا انجام برخی فعالیت‌ها همواره از یک پای خاص خود استفاده می‌کند.
- علائم طولانی مدت زانو درد، مانند بروز بثورات غیرمعمول اطراف ناحیه زانو.
- کودک تب بالایی دارد که ممکن است نشانه آرتریت جوانان باشد.
- گرم بودن یا قرمزی شدید مفاصل زانو.
- کودک قادر نیست زانوی خود را به طور کامل حرکت دهد، و یا زانو قادر به تحمل وزن کودک نیست.
- زانوی کودک مرتبا قفل میشود که به خاطر آن کودک قادر به حرکت نیست.
اگر متوجه شدید کودک شما هر روز از درد زانو شکایت می‌کند یا یکی از علائم فوق را دارد، احتمالاً زمان آن رسیده است که با پزشک یا یک متخصص زانو مشورت کنید، تا بیماری کودک را تشخیص دهد.
چه موقع باید با پزشک تماس بگیرید؟
کودکان بیشتر در هنگام زمین خوردن در حین بازی و یا وقتی زانویشان را به جسم سختی می‌کوبند، دچار صدمات زانو می‌شوند. در چنین مواردی، اکثر راهکارهای درمانی خانگی یا در موارد خاص استفاده از دارو یا پماد یا اسپری مسکن کافی هستند.
با این وجود، اگر زانو درد به دلیل ضربه شدیدی ایجاد شده و پس از آن علائم زیر بروز پیدا کنند، توصیه میشود به پزشک مراجعه کنید:
- تورم شدید در اطراف زانو.
- قرمزی شدید در اطراف ناحیه زانو.
- درد زیاد
- حساسیت نسبت به لمس و گرمی در اطراف مفصل زانو
- صدا کردن زانو (صدایی شبیه ترق و توروق یا ترکیدن چیزی) در زمان آسیب دیدن زانو.
اگر زانو درد در اثر یک حادثه جزئی ایجاد شده باشد ، اما به موارد زیر منجر شود نیز توصیه میشود به پزشک مراجعه کنید:
- زانو درد برای مدتی طولانی ادامه داشته باشد به خصوص برای تمام روز.
- کودک لنگ بزند یا علائمی شبیه به ضعف زانو بروز پیدا کند.
- کودک قادر به تحمل وزن خود نباشد.
- زانو درد باعث مختل شدن الگوی خواب کودک شود.
- درد مانع از انجام فعالیت‌های عادی کودک شود.
برای یک کودک فعال زانو درد فقط یک موضوع آزاردهنده نیست، بلکه ممکن است نشانه یا علامت مقدماتی مشکلی باشد که اگر به موقع درمان نشود به مشکلات بلند مدتی منجر شود. اگر کودک شما از درد شدید یا مکرر زانو شکایت دارد، توصیه میشود برای تشخیص و درمان مناسب به پزشک مراجعه کنید.
ارزیابی و تشخیص
اگر فرزند شما دچار درد قدامی ( جلوی) زانو است، لازم است توسط یک پزشک ارتوپدی باتجربه ارزیابی شود. برای این کار پزشکان متخصص کودک را معاینه کرده، درد او را بررسی و در مورد سوابق پزشکی فرزندتان از شما سوال می‌کنند. همچنین برای تشخیص مشکل توصیه می‌کنند تصویربرداری‌های تشخیصی مانند عکسبرداری با اشعه X – انجام شود.
سپس، پزشک به کمک شما و فرزندتان یک برنامه درمانی خاص برای کودکتان تنظیم خواهد کرد.
درمان زانو درد در کودکان
درمان اولیه
برای کنترل تورم اطراف زانو لازم است فورا راهکارهای زیر را به کار بگیرید. این راهکارها شامل استراحت دادن زانو، یخ گذاشتن، فشرده سازی و بالا قرار دادن زانو است، که در زیر شرح هر یک آورده شده است:
استراحت دادن زانو
برای این کار لازم است کودک خود را استراحت داده و از ناحیه آسیب دیده زانو محافظت به عمل آورید.
یخ گذاشتن روی زانو
انجام کمپرس سرد با استفاده از یخ یا قرار دادن یک بسته سبزی یخ زده روی زانوی آسیب دیده در کاهش درد و تورم آن موثر است. این امر به این دلیل است که سرما رگ‌ها را تنگ و منقبض کرده، و بنابراین جریان خون به ناحیه آسیب دیده کاهش می‌یابد.
تا زمان فروکش کردن تورم استفاده از یخ را ادامه دهید. پس از از بین رفتن تورم، ناحیه آسیب دیده را گرم کنید. استفاده از یک حوله روی بسته یخ یا کیف آبجوش یا پد گرمایی بسیار مهم است. هرگز آنها را مستقیماً روی پوست قرار ندهید.
فشرده‌سازی زانو با یک بانداژ محکم یا زانوبند کشی
بانداژ کردن ناحیه متورم با یک باند کشی به کاهش تورم کمک می‌کند. بانداژ را خیلی محکم نبندید زیرا این کار می‌تواند باعث تورم بیشتر شود.
بالا قرار دادن زانو
برای بالا قرار دادن زانوی آسیب دیده یک بالش یا کوسن نرم زیر آن قرار دهید، و در همان حال کمپرس با یخ و یا فشرده‌سازی را نیز انجام دهید.
دارو
اگر درد کودک خیلی زیاد باشد، برای تسکین درد و کاهش تورم می‌توان از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) یا برخی داروهای دیگر استفاده کرد. داروهایی مانند ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسن نیز برای تسکین فوری درد نیز مصرف می‌شوند. با این حال، مصرف از چنین داروهایی برای استفاده مکرر یا طولانی مدت توصیه نمی‌شود زیرا ممکن است عوارض جانبی داشته باشند. قبل از این که هر یک از این داروها را به فرزند خود بدهید با پزشک خود در خصوص آنها مشورت کنید.
ماساژ
اگر زانوی کودک متورم نباشد، می‌توانید به آرامی ناحیه زانو را ماساژ دهید تا درد آن کاهش یابد. ماساژ دادن زانو ممکن است باعث کاهش درد و التهاب شده و نیز گردش خون در آن ناحیه را بهبود ببخشد.
فیزیوتراپی
آسیب دیدگی‌های خفیف زانو ممکن است خود به خود بهبود یابند، اما هر آسیب‌دیدگی‌ای باید توسط یک پزشک یا فیزیوتراپیست بررسی شود. وجود درد مداوم زانو به رسیدگی پزشکی نیاز دارد. مراقبت‌های پزشکی سریع پس از هرگونه آسیب‌دیدگی زانو، احتمال بهبودی کامل را افزایش می‌دهند. برای ارزیابی علت زانو درد متخصصان فیزیوتراپی کارهای زیر را انجام می‌دهند:
- بررسی وضعیت ماهیچه‌ها تا ببینید آیا دچار ضعف یا گرفتگی هستند یا خیر
- مشاهده نحوه راه رفتن و وضعیت بدنی کودک برای این که بفهمند آیا در درد کودک نقشی دارند یا خیر، به عنوان مثال نگاه می‌کنند ببینند آیا کف پای کودک صاف است یا زانوهایش حالت ضربدری دارد یا خیر
- انجام آزمایش‌هایی ویژه برای بررسی وضعیت رباط‌ها، منیسک و کشکک زانو
درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- استفاده از نوار کینزیو یا نوارهای محکم (تیپینگ) برای کمک به رفع التهاب، رفع ناترازی یا کمک به فعال کردن عضلات ضعیف
- مشاوره دادن در مورد تمریناتی که باید در خانه انجام شود
- مشاوره دادن در مورد کنترل درد
- مشاوره دادن در مورد ورزش و فعالیت‌ها
- مشاوره دادن در مورد استفاده از کفش / کفی / آرتز
- در مورد کودکان روش‌های الکتروتراپی (مانند اولتراسوندتراپی و غیره) بندرت توصیه میشود و در واقع اغلب توصیه میشود انجام نشوند
نکاتی برای جلوگیری از بروز مشکلات زانو در کودکان
زانو درد ممکن است آزاردهنده بوده و مستلزم این باشد که کودک تا زمان بهبودی استراحت کند. این مساله ممکن است باعث شود والدین به فکر راهکارهایی برای جلوگیری از بروز مشکلات زانو در کودکان خود بیافتند. نکاتی که در زیر آورده شده ممکن است در مقابله با مشکلات زانوی کودکان مفید باشند. تقویت ماهیچه‌ها و استخوان‌های زانو به وسیله ورزش یا فیزیوتراپی یکی از راه‌های پیشگیری از مشکلات زانو در کودکان هستند.
در زیر نکات دیگری نیز برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی زانو در کودکان ارائه شده است:
- اگر کودکتان دچار اضافه وزن است، به او کمک کنید تا وزن خود را کاهش دهد و به این شکل فشار وزن بدن بر زانو کاهش یافته و از بروز صدمات جلوگیری میشود.
- در کودکانی که ورزش و فعالیت بدنی دارند، مطمئن شوید که قبل و بعد از تمرین و بازی، حتما تمرینات مناسب برای گرم کردن و سرد کردن مانند کشش عضلات همسترینگ و عضلات چهار سر ران را انجام بدهند. انجام تمرینات آرامش‌بخش بعد از این تمرینات، نیز مفید است.
- انجام تمرینات بدنی روزانه‌ای که باعث تقویت عضلات و مفاصل زانو می‌شوند، برای جلوگیری از زانو درد ضروری است. همچنین انجام تمرینات هوازی در کودکان به تقویت عضلات پا کمک می‌کند.
- این که کودک یاد بگیرد در هنگام پریدن یا هر فعالیت بدنی دیگری زانوهای خود را خم کند ممکن است بسیار مفید باشد.
- در کودکان ورزشکار، استفاده از کفش‌های ورزشی مناسبی که به محافظت از زانو کمک می‌کنند، مفید است.
- از کودک بخواهید که از انجام فعالیت‌های بدنی مانند دویدن در سربالایی (یا سر پایینی) یا فعالیت‌هایی که در آن زانوها شدیدا خم می‌شوند خودداری کند زیرا این فعالیت‌ها فشار شدیدی به زانوها وارد می‌کنند.
- ورزش و انجام تمرینات منظم در طول سال تناسب اندام کلی کودک را بهبود بخشیده و از بروز صدمات شایع زانو جلوگیری می‌کند.
