تومورهای استخوان زمانی رشد میکنند که سلولهای استخوانی بدون کنترل تقسیم شده و تودهای از بافت را تشکیل دهند. بیشتر تومورهای استخوانی خوش خیم هستند، به این معنی که سرطانی نبوده و به سایر نقاط بدن گسترش نمییابند. اما به هر حال باز هم میتوانند استخوان را ضعیف کرده، منجر به شکستگی استخوان شده و یا مشکلات دیگری ایجاد کنند.
سرطان استخوان بافت طبیعی استخوان را از بین میبرد. این روند ممکن است در خود استخوان شروع شود و یا از سایر قسمتهای بدن به استخوان گسترش یابد (که به این حالت متاستاز گفته میشود).
• نوع سرطان استخوان بیمار
• مرحله و درجه سرطان
• سبک زندگی بیمار و روشی که بیمار ترجیح میدهد و یا میخواهد
• وضعیت سلامت عمومی بیمار
بهتر است بدانید که توانبخشی بعد از جراحی و رادیوتراپی به اندازه خود درمان اهمیت دارد. در کلینیک تخصصی فیزیوتراپی و توانبخشی امید جلسات فیزیوتراپی، کاردرمانی و سایر برنامههای توانبخشی مطابق با شرایط بیمار برای تقویت عضلات و بازیابی توان از دست رفته او تجویز خواهد شد.
انواع سرطان استخوان
تومورهای خوش خیم
تومورهای خوش خیم شایعتر از تومورهای سرطانی هستند. چندین نوع تومور خوش خیم استخوانی وجود دارد از جمله:
• استئوکندروم (یا اگزوستوز) شایعترین نوع تومور خوش خیم استخوان است. این توع تومور در افراد زیر 20 سال رایج است.
• تومور غولیاختهای استخوان ( یا تومور ژانت سل) یک تومور خوش خیم است که معمولا در پاها ایجاد میشود. (نوع بدخیم این نوع تومور معمول نیست).
• استئوئید استئوما یک تومور استخوانی است که اغلب در استخوانهای بلند بدن ایجاد شده و معمولا در اوایل دهه 20 زندگی رخ میدهد.
• استئوبلاستوما یک تومور منفرد است که در ستون فقرات و استخوانهای بلند بدن رشد میکند و بیشتر در میان افراد جوان رخ میدهد.
• انکندروم معمولا در استخوانهای دست و پا رخ میدهد. اغلب هیچ علامتی ندارد. این شایعترین نوع تومور دست است.
سرطان استخوان ثانویه
سرطان استخوان، بیشتر ناشی از سرطان نقاط دیگر بدن است که به استخوانها رسیده است. به عنوان مثال، اگر سرطان ریه به استخوان گسترش یابد، این یک سرطان استخوان ثانویه است. به گسترش سرطان از یک قسمت از بدن به قسمت دیگر، متاستاز سرطان، و به این نوع سرطان سرطان متاستاتیک گفته میشود.
سرطانهایی که معمولا به استخوان گسترش مییابند عبارتند از:
• سرطان پستان
• سرطان پروستات
• سرطان ریه
سرطان اولیه استخوان
سرطان اولیه استخوان یا سارکوم استخوان، تومور سرطانی است که شروع رشد آن در استخوان است. علت ایجاد این تومور مشخص نیست، اما ممکن است عامل وراثت در ان نقش داشته باشد. پرتودرمانی یا داروهای سرطان احتمال ابتلا به این نوع سرطان را افزایش میدهد. مثل تمام سرطانهای دیگر، اگر سرطان اولیه استخوان به دیگر نقاط بدن گسترش یابد، به آن سرطان متاستاتیک گفته میشود. برخی از رایجترین انواع سرطان اولیه استخوان عبارتند از:
• استئوسارکوم که در اطراف زانو و بازو شایعتر است واغلب در میان نوجوانان و جوانان یافت میشود. نوع پیشرفتهای از این تومور وجود دارد که معمولا در افراد مبتلا به بیماری پاژه استخوان دیده میشود.
• سارکوم یوئینگ نیز در افراد کم سن و سالتر بین 5 تا 20 ساله دیده میشود. شایعترین مکانها برای رشد این نوع سرطان دندهها، لگن، پاها و بازوها هستند. این نوع سرطان معمولا در استخوان دیده میشود، اما ممکن است از بافت نرم اطراف استخوان نیز اغاز شود.
• کندروسارکوم اغلب در افراد بین 40 تا 70 ساله اتفاق میافتد. لگن، مفاصل ران، پاها، بازوها و شانهها محلهایی هستند که این سرطان که از سلولهای غضروفی شروع میشود، در انها شایع است.
مولتیپل میلوما (یا میلوم متعدد)، اگر چه تقریبا همیشه در استخوانها یافت میشود، اما در واقع سرطان استخوان اولیه نیست بلکه سرطان مغز استخوان است. مغز استخوان، بافت نرم درون استخوان است.
علائم و راههای تشخیص
تومورهای استخوانی چه سرطانی باشند چه خوش خیم ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند. این مسالهای معمول است. پزشک ممکن است در هنگام مشاهده یک تصویر اشعه ایکس که برای مشکل دیگری، مثل رگ به رگ شدن گرفته شده، متوجه وجود یک تومور شود. اما علائم ممکن است شامل دردی باشند که:
• در ناحیه تومور باشد.
• مبهم یا مداوم باشد.
• با فعالیت بدتر شود.
• شما را در شب بیدار کند.
تروما و ضربه باعث ایجاد تومور استخوانی نمیشود ، اما استخوانی که به خاطر تومور تضعیف شده، ممکن است راحتتر بشکند. این مساله میتواند موجب درد شدیدی شود.
سایر علائم مربوط به تومورهای استخوانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• تب
• عرق شبانه
• تورم در اطراف استخوان
• لنگ زدن
اگر احتمال میدهید که ممکن است تومور استخوانی داشته باشید، به پزشک مراجعه کنید. پزشک از شما در مورد علائم و سابقه پزشکیتان سوال کرده و یک معاینه بالینی انجام میدهد. ممکن است لازم باشد آزمایش خون ویا عکسبرداری نیز انجام دهید. پزشک برای تأیید تشخیص خود ممکن است از بافت به کمک یک سوزن یا یک برش نمونهبرداری کرده و وجود نشانههای سرطان را در نمونه، تحت میکروسکوپ بررسی کند. به این کار بیوپسی گفته میشود.
تومور استخوان و درمان سرطان استخوان
تومورهای سرطانی استخوان نیاز به درمانهای تهاجمیتری دارند.
تومورهای خوش خیم فقط تحت نظارت دورهای قرار گرفته و یا ممکن است با دارو درمان شوند. پزشک ممکن است تومورهای خوش خیمی را که احتمال پخش شدن و یا سرطانی شدن در آنها بیشتر است خارج کند. در برخی موارد، تومورها حتی بعد از درمان دوباره عود میکنند.
تومورهای ناشی از سرطان استخوان، چه اولیه باشند و چه متاستاتیک، ممکن است لازم باشد توسط چندین متخصص سرطان بررسی شوند. نوع درمان بستگی به این دارد که سرطان تا چه حد گسترش یافته باشد، و به عبارتی در چه مرحلهای قرار داشته باشد. در صورتی که سلولهای سرطانی محدود به تومور استخوانی و نواحی اطراف آن باشد، سرطان در مرحله موضعی قرار دارد. سرطانهای استخوانی که به مناطق دیگر بدن گسترش یافته باشند، جدیتر و درمان آنها مشکلتر است. سرطان استخوان اغلب با جراحی برداشته میشود.
انواع رایج برای درمان سرطان استخوان عبارتند از:
• جراحی حفظ اندام (Limb salvage surgery ). دراین جراحی بخش سرطانی استخوان را حذف میکنند. عضلات، تاندونها و سایر بافتهای اطراف آن برداشته نمیشوند. یک ایمپلنت فلزی به جای بخشی از استخوان که حذف شده قرار داده میشود.
• قطع عضو یا آمپوتاسیون. اگر تومور بزرگ باشد یا به اعصاب و عروق خونی گسترش یافته باشد، ممکن است لازم باشد قطع عضو انجام شود. بعد از قطع عضو ممکن است یک اندام پروتزی برای مریض تعبیه شود.
• پرتودرمانی سلولهای سرطانی را از بین برده و تومورها را به کمک دوز بالایی از اشعه ایکس خرد و کوچک میکند. پرتودرمانی اغلب در ترکیب با جراحی استفاده شده و ممکن است قبل یا بعد از جراحی انجام شود.
• شیمی درمانی سلولهای تومور را با داروهای سرطانی میکشد. شیمی درمانی ممکن است قبل از جراحی، بعد از جراحی، یا برای سرطانهایی که متاستاز شده استفاده شود.
اهمیت و اهداف توانبخشی بعد از درمان سرطان استخوان
توانبخشی بخش مهمی برای بازگشت به فعالیتهای عادی زندگی روزمره پس از درمان سرطان استخوان است. دوره بهبودی برای هر فرد متفاوت بوده و بستگی به نوع درمان ، سن بیمار ، وضعیت سلامت عمومی او و بسیاری از عوامل دیگر دارد. مهمترین بخش توانبخشی این است که به یک فرد یاد بدهند دوباره راه برود یا حرکت کند. همه افراد پس از درمان سرطان استخوان نیاز به توانبخشی بدنی دارند. اعضای تیم توانبخشی معمولا قبل از جراحی با بیمار ملاقات خواهند کرد تا موارد زیر را برای او توضیح دهند:
• شرایط پس از جراحی چگونه خواهد بود.
• بیمار به چه نوع توانبخشی نیاز دارد.
• بیمار برای توانبخشی به کجا باید مراجعه کند.
• پروتزی که برای بیمار ساخته خواهد شد از چه نوعی است.
مراحل توانبخشی ممکن است شامل موارد زیر باشد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیستها ، به شما کمک میکنند تا با استفاده از تمرینات قدرتی و استقامتی، سطح آمادگی بدنی خود را حفظ کرده و یا به آن برگردید. آنها تمرینات و فعالیتهای جسمانی را برای کمک به قوی نگه داشتن و انعطافپذیری و یا بازگرداندن قدرت و حرکت عضلات به شما آموزش میدهند.
کار درمانی
متخصصین کار درمانی محیط خانه و محل کار یا مدرسه بیمار را بررسی کرده و تغییرات یا ابزارهایی را پیشنهاد میکنند که میتوانند به بیمار در زندگی روزمره او کمک کنند.
توانبخشی بعد از عمل جراحی حفظ اندام
جراحی حفظ اندام، در مقایسه با جراحی قطع عضو، یک روند پیچیدهتر است و به همین دلیل دوره بهبودی بیشتری نیاز دارد. معمولاً، بیماران بعد از جراحی حفظ اندام باید حدود یک سال زمان بگذرانند تا مجدداً بتوانند به طور کامل فعالیت کنند. در این بازه زمانی، توانبخشی بسیار مهم است تا بیمار بهبود یابد. تیم توانبخشی پس از جراحی، به بیمار تمرینات خاصی آموزش میدهد که باعث افزایش قدرت و انعطاف ماهیچهها و حفظ انعطافپذیری و حرکت در مفاصل میشود. بدون توانبخشی مناسب، جراحی حفظ اندام ممکن است بیفایده باشد.
برای کمک به بازسازی اندام، ممکن است نیاز به استفاده از آویز دست (اسلینگ)، بریس یا آتل (اسپلینت) باشد. همچنین، در مدت طولانیتری ممکن است باید از عصا برای حمایت از بدن استفاده کنید، زیرا تا زمانی که پیوند استخوان به طور کامل بهبود نکند و جوش نخورد، نمیتوانید وزن خود را به طور کامل بر پا بیاورید. پس از عصا زیر بغل، شاید به یک عصا معمولی یا واکر نیاز داشته باشید تا زمانی که پا به طور کامل بهبود یابد.
پیوند استخوان به راحتی قابل شکستن است، بنابراین ممکن است برای باقی عمر خود قادر به انجام فعالیتهایی که فشار یا وزن زیادی روی پا وارد میکنند، نباشید. در صورتی که جراحی تعویض مفصل ران یا زانو انجام دادهاید، تیم توانبخشی به شما یاد میدهد که چگونه به درستی حرکت کنید تا مفصل یا عضو مصنوعی آسیب نبیند. همچنین، تمریناتی برای تقویت پاها، ران و لگن نیز به شما آموزش داده میشود.
توانبخشی بعد از جراحی قطع عضو
توانبخشی پس از جراحی قطع عضو سریعتر از جراحی حفظ اندام تحتانی است، زیرا جراحی قطع عضو به اندازه جراحی حفظ اندام پیچیده نیست.
پس از جراحی قطع عضو ، تیم توانبخشی به بهبودی شما کمک میکنند. انها به شما یاد میدهند که چطور از بخشی از اندام که پس از قطع عضو باقی مانده مراقبت کنید. مراقبت از بخش باقیمانده اندام ( که به آن استامپ گفته میشود) شامل یادگیری موارد زیر است:
• تمیز و سالم نگه داشتن پوست بخش باقیمانده عضو ، و نیز پیش بینی و جستجوی هر مشکل احتمالی پوستی
• تمریناتی که به تقویت و هماهنگی عضلات کمک کرده و باعث میشوند مفاصل به خوبی حرکت کنند
• نحوه پانسمان بخش باقیمانده عضو پس از جراحی طوری که التهاب آن کم شده و متانسب و هم اندازه با اندام پروتزی که برای آن ساخته شده شکل بگیرد
تیم توانبخشی همچنین میتوانند به شما کمک کنند تا تغییراتی در محل زندگی و محل کار خود ایجاد کنید تا راحتتر بتوانید در آن حرکت کرده و با شرایط زندگی روزمره خود کنار بیایید. اکثر مردم بعد از قطع عضو از اندام مصنوعی یا پروتز استفاده میکنند.
زندگی با پروتز یا اندام مصنوعی
پروتز یک اندام مصنوعی است که به عنوان جایگزینی برای یک دست یا پا پس از قطع آن مورد استفاده قرار میگیرد. پروتز برای هر فرد به طور خاص طراحی و ساخته میشود، طوری که متناسب و قالب بخش باقی مانده عضو باشد.
پزشک هم قبل و هم بعد از جراحی، بدن شما را اندازهگیری میکند تا مطمئن شود اندازه و شکل پروتزی که قرار است ساخته شود برای شما مناسب خواهد بود. ممکن است گزینههای مختلفی برای نوع پروتزی که میتوانید از آن استفاده کنید داشته باشید، به عنوان مثال انواع خاصی از پروتز هستند که میتوانید با آنها ورزش و یا شنا کنید. پزشک پروتزی برای شما طراحی کرده و میسازد که مناسب نوع فعالیتها و سبک زندگیتان باشد.
ممکن است تا زمانی که بخش باقی مانده عضو کاملا بهبود پیدا کند به شما یک پروتز موقت بدهند تا از آن استفاده کنید. پس از بهبود کامل استامپ، پزشک پروتز جدید شما را به شما میدهد و هر تغییری که لازم است در آن ایجاد میکند تا مطمئن شود پروتز به خوبی کار میکند.
پزشکان به شما نحوه درست نصب و برداشتن پروتز را آموزش میدهد. همچنین به شما یاد میدهند که چگونه قبل از نصب پروتز، از یک نوار لاستیکی یا جوراب مخصوص استامپ استفاده کنید تا از استامپ محافظت شود و اسیب نبیند.
باید به آرامی مدت زمان استفاده از پروتز را افزایش دهید تا زمانی که بتوانید تمام وقت آن را بپوشید. در طول این مدت، باید نحوه راه رفتن، حرکت کردن و استفاده از پروتز را یاد بگیرید. این کار ممکن است به چند ماه توانبخشی و فیزیوتراپی نیاز داشته باشد. ممکن است مجبور شوید تا وقتی که کاملا یاد بگیرید چطور با یک پای پروتزی راه بروید، از یک عصا، صندلی چرخدار، واکر یا عصای زیر بغل استفاده کنید. بسیاری از افرادی که یک اندام پروتزی دارند میتوانند به همان سطح فعالیتهای قبل از جراحی خود بازگردند.
بعضی از افراد ممکن است به دلیل شرایط سنی ، توانایی و سلامتی خود از پروتز استفاده نکنند. این گونه افراد ممکن است مجبور به استفاده از یک صندلی چرخدار یا عصای زیر بغل برای حرکت کردن باشند.
توانبخشی پس از پرتودرمانی
پرتودرمانی برای سرطان استخوان میتواند سبب خشکی و کاهش توانایی حرکتی مفاصل و نیز از دست دادن قدرت عضلانی شود. یک فیزیوتراپیست میتواند تمریناتی به شما آموزش دهد که به سلامتی و عملکرد درست مفاصل و ماهیچههای شما کمک میکنند. این تمرینات از قبل پرتودرمانی شروع شده و ممکن است تا مدتها بعد از پایان درمان نیز ادامه داشته باشند.