آسیبدیدگی زانو با درد، ورم و بیثباتی زانو همراه است منظور از ناپایداری یا بیثباتی زانو این است که بیمار احساس میکند زانویش خالی میکند. این عوارض غالباً پیآمد آسیبدیدگی رباط زانو است. رباطهای زانو نوارهای بافتی محکمی هستند که زانو را با کنار هم نگه داشتن استخوانها پایدار میکنند. البته احتمال آسیب دیدن دیگر بافتهای اطراف زانو، از قبیل غضروف و تاندون نیز وجود دارد. هرچند تحرک و فعالیت داشتن بسیار مهم است، اما گاهی اوقات استراحت بهترین درمان است. اگر زانویتان آسیب دید، لازم است که با توجه به توصیۀ پزشک معالجتان و شدت درد و آسیبدیدگی، دو یا سه روز به زانویتان استراحت بدهید و احتمالاً از عصای زیربغل استفاده کنید. بعد از مدتی لازم است که زانو را به آهستگی دوباره حرکت بدهید تا خشک نشود و عضلاتتان ضعیف نشود.
متخصصین کلینیک توانبخشی و فیزیوتراپی امید ابتدا با استفاده از معاینات دقیق و تصویربرداریهای لازم به بررسی علت درد زانو و وجود درد های ارجاعی میپردازند. سپس با ارائه برنامه درمانی اثر بخش و پیشرفته با رویکرد پلکانی یعنی شروع درمان با روشهای درمانی ساده مانند استراحت، زانوبندطبی، ورزش و فیزیوتراپی و سپس متدهای پیشرفته مانند انواع تزریقها ازجمله اوزون ، استروئید و پی آر پی به شما در غلبه به این بیماری کمک میکنند. تزریقات در کلینیک امید تحت هدایت دستگاه سونوگرافی انجام میپذیرد.
آسیب های زانو که نیاز به استراحت اولیه دارند
آسیبدیدگیهای رباط زانو
دو مجموعه رباط در زانو وجود دارد. رباطهای جانبی در دو طرف زانو قرار دارند و رباطهای صلیبی داخل زانو قرار گرفتهاند. صدمه دیدن هر کدام از این رباطها به آسیبدیدگی متفاوتی با علائم خاص خود دامن میزند.
آسیبدیدگیهای رباط جانبی
رباط جانبی داخلی (MCL) در قسمت داخلی زانو و رباط جانبی خارجی (LCL) در قسمت بیرونی زانو قرار دارند. این رباطهای جانبی باعث محدود شدن حرکت زانو به سمت چپ یا راست میشوند. در صورتی که ضربهای مستقیم از سمت کنار به پایین به زانو وارد شود و پا به شدت به سمت بیرون بچرخد، احتمال وجود پارگی یا کشیدگی رباط MCL وجود دارد. این نوع آسیب ممکن است هنگام انجام اسکی و ورزشهای مشابه رخ دهد. احتمال آسیب دیدن رباط LCL کمتر است، اما در صورتی که نیروی شدیدی به پایین پا وارد شود و پا به شدت به سمت داخل بچرخد، احتمال آسیب رباط LCL وجود دارد. همچنین، پیچ خوردن شدید زانو به سمت بیرون میتواند باعث آسیب دیدن هر دو رباط جانبی داخلی و خارجی شود.
آسیبدیدگیهای رباط صلیبی
رباط صلیبی قدامی (ACL) و رباط صلیبی خلفی (PCL) شکل صلیب مانندی را داخل زانو تشکیل میدهند. رباطهای صلیبی با کنترل کردن میزان حرکت رو به جلو و عقب زانو، این مفصل را پایدار میکنند. آسیبدیدگی رباط ACL یکی از شایعترین آسیبدیدگیهای زانو است که غالباً هنگام پیچ خوردن زانو، مثل وقتی که روی پا فرود میآیید و بعد به سرعت میچرخید، رخ میدهد. احتمال بروز این آسیبدیدگی هنگام بازی فوتبال یا بسکتبال وجود دارد. چنانچه روی زانوی خم شده زمین بخورید، ممکن است رباط PCL زانو آسیب ببیند. یکی از شرایط متداول دیگری که موجب آسیب دیدن رباط صلیبی خلفی میشود، وقتی است که زانو هنگام تصادف خودرو محکم به داشبورد برخورد میکند.
آسیبدیدگیهای دیگر بافتهای نرم زانو
احتمال آسیبدیدگی دیگر بافتهای نرم اطراف زانو، مانند غضروف و تاندون نیز وجود دارد. منظور از بافت نرم هر بافتی از بدن به جز استخوان است.
آسیبدیدگیهای غضروف
مینیسک به قطعات سه گوش غضروفی داخل زانو گفته میشود. پارگی مینیسک یکی از شایعترین آسیبهای زانو است؛ معمولاً منظور افراد از پارگی غضروف، همین پارگی مینیسک است. در ورزشهایی مانند فوتبال یا بسکتبال که همراه با چرخیدن زانو است، احتمال آسیب دیدن مینیسک وجود دارد. البته دوندگان، اسکیبازان و بازیکنان تنیس نیز در معرض این آسیبدیدگی قرار دارند. هرچه سن بالاتر میرود، مینیسک نیز فرسودهتر و ضعیفتر میشود و در نتیجه احتمال پاره شدنش حین فعالیتهای روزمره افزایش مییابد. همچنین بخشهای استخوانی داخل مفصل نیز دارای پوشش غضروفی هستند؛ این غضروف مفصلی نیز ممکن است آسیب ببیند، اتفاقی که غالباً همزمان با آسیب دیدن دیگر بافتهای نرم رخ میدهد.
آسیبدیدگیهای تاندون
دوندگان یا ورزشکارانی که در ورزشهای همراه با پرش زیاد فعالیت دارند، ممکن است حین ورزش به تاندونهایی که عضلات را به زانو متصل میکند، آسیب بزنند. احتمال تحریک یا پاره شدن تاندون چهارسر نیز وجود دارد تاندون چهارسر تاندونی است که کشکک زانو (پاتلا) را به عضله ران متصل میکند. همچنین ممکن است بافت نرم دور کاسه زانو نیز آسیب ببیند، زانوی پرشگران یکی از این آسیبدیدگیها است که با آسیب دیدن تاندون پاتلار زیر کشکک زانو همراه است.
استراحت دادن به زانو بعد از آسیبدیدگی
بهتر است بعد از آسیب دیدن زانو، چند روز به ناحیۀ آسیب دیده استراحت بدهید تا بدن فرصت التیام دادن آسیبدیدگی را پیدا کند.
چنانچه به زانو استراحت ندهید، کشش مداومی به زانوی آسیب دیده وارد میشود که منجر به افزایش درد و ورم و گاهی وخیمتر شدن آسیبدیدگی میشود.
همچنین اگر فرصت التیام یافتن را به زانو ندهید، این خطر وجود دارد که آسیبدیدگی به درستی بهبود نیابد.
اما بهترین حالت استراحت دادن به زانو بعد از آسیبدیدگی چیست؟ مدت زمان استراحت به نوع آسیبدیدگی بستگی دارد، به طور کلی معمولاً چند روز استراحت لازم است و مدت استراحت نباید بیشتر از یک هفته شود.
منظور از استراحت دادن به زانو این است که فعالیتهایی را که باعث تشدید درد میشود، انجام ندهید. از کشش شدید یا تحمیل وزن بسیار سنگین روی زانو خودداری کنید. شروع درد در واقع هشداری است که بدنتان به شما میدهد تا بیش از این به زانو فشار نیاورید.
البته قرار نیست استراحت مطلق داشته باشید؛ چرا که ضرر استراحت مطلق بیشتر از فایدۀ آن است. باید حد اعتدال را رعایت کنید اگر ناگهان بعد از مدتی استراحت مطلق به همان برنامۀ روزمرۀ همیشگی برگردید، آسیب بیشتری به زانو خواهید زد.
میزان مناسب استراحت
شروع دوباره فعالیت بعد از چند روز استراحت کردن بسیار مهم است، در غیر این صورت عضلات ضعیف و مفصلها سفت و خشک میشود. به موازات بهبود یافتن آسیبدیدگی لازم است که کشش و فشار مناسبی به ناحیۀ درگیر وارد شود تا فرآیند التیام به درستی انجام شود.
اگر هیچ استفادهای از عضله نکنید، عضله هر روز 3 ـ 5 درصد از قدرت خود را از دست میدهد. به این ترتیب نیمی از قدرت عضله ظرف 3 ـ 5 هفته از دست میرود. ممکن است در ابتدا متوجه ضعیف شدن عضله نشوید، چون ابتدا قدرت استقامتی عضلات، یعنی مدت زمانی که عضله میتواند فعالیت کند، کاهش مییابد و بعد نوبت به قدرت آنی عضله، یعنی میزان قدرت عضله در یک بازۀ زمانی کوتاه میرسد.
از طرفی بازیابی قدرت عضله زمان بسیار بیشتری میبرد. افزایش قدرت عضله به میزان ده درصد تقریباً 60 روز طول میکشد.
جلوگیری از ضعیف شدن عضلات
با انجام دادن چند حرکت ساده میتوانید قدرت عضله را بدون تشدید آسیبدیدگی حفظ کنید. انجام حرکات انقباض ایزومتریک، یعنی تمرین دادن عضلات بدون حرکت دادن مفصل، در چند روز نخست بعد از آسیبدیدگی به حفظ قدرت عضلات کمک میکند.
البته مجبور نیستید که عضلات را با حداکثر توانتان تمرین بدهید، فقط کافی است که عضلات را به میزان 20 ـ 30 درصد قدرتشان به کار بگیرید تصور کنید که عضلات را تا چه حد میتوانید منقبض کنید، سپس یک سوم این نیرو را به عضلات وارد کنید.
درمانهای دیگر آسیبدیدگیهای زانو
پزشک یا متخصص فیزیوتراپی روشهای درمانی مختلفی را با توجه به نوع و شدت آسیبدیدگی توصیه میکند. درست است که فعالیت نکردن کلافهتان میکند و نمیتوانید تمام کارهایی را که عادت داشتید، انجام بدهید، اما التیام کامل آسیبدیدگی زمان میبرد، بنابراین صبور باشید.
خودیاری آسیبدیدگی زانو
توصیههای زیر را بعد از آسیب دیدن بافت نرم زانو رعایت کنید:
- از زانو در برابر صدمات بیشتر محافظت کنید.
- کمپرس سرد را روی ناحیه دردناک قرار بدهید، مثلاً میتوانید کیسه یخ یا کیسه نخودفرنگی منجمد را داخل حوله بپیچید و روی زانو بگذارید. کمپرس یخ را در دو یا سه روز اول بعد از آسیبدیدگی، هر دو ساعت یکبار به مدت 20 دقیقه روی زانو بگذارید. یخ را مستقیماً روی پوست نگذارید، چون ممکن است پوست را بسوزاند.
- برای کمتر شدن ورم و حمایت بیشتر از زانو، مفصل زانو را با باند کشی ساده یا باند لولهای کشی ببندید. باند را هنگام خواب باز کنید.
- چند بالش زیر زانو بگذارید تا زانو تا سطح قلب بالا بیاید.
درمان دارویی آسیبدیدگی زانو
پاراستامول بهترین دارو برای تسکین درد بعد از آسیبدیدگی زانو است. این دارو را میتوانید بدون نسخه از داروخانه تهیه کنید.
داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند ایبوپروفن درد، ورم و التهاب را کاهش میدهد. البته مصرف داروهای خوراکی NSAIDs (قرص یا کپسول) در دو روز اول بعد از آسیبدیدگی مجاز نیست، چون این داروها فرآیند التیام را به تاخیر میاندازد. ژل، کرم و اسپری NSAIDs را میتوانید از داروخانه تهیه کنید و بلافاصله بعد از آسیبدیدگی مستقیماً روی پوست بزنید.
پزشک مسکنهای قویتر حاوی کدئین را در صورت شدید بودن درد تجویز میکند. حتماً بروشور دارو را قبل از مصرف مطالعه کنید و سوالات مرتبط را با دکتر داروساز یا پزشک معالجتان در میان بگذارید.
فیزیوتراپی آسیبدیدگی زانو
متخصص فیزیوتراپی برنامۀ تمرینی ویژهای را برای تقویت تدریجی زانو طراحی میکند تا دوباره بتوانید زانو را مانند قبل از آسیبدیدگی حرکت بدهید. متخصص تمرینهای مناسب را با توجه به شدت و نوع آسیبدیدگی توصیه میکند و از بیمار میخواهد که این تمرینها را هر روز در خانه و در جلسات فیزیوتراپی انجام بدهد.
برخی بیماران باید زانو را در دوره توانبخشی ببندند یا از بریس و زانوبند استفاده کنند؛ بستن زانوبند معمولاً در صورت شدید بودن آسیبدیدگی ضرورت مییابد.
جراحی برای درمان آسیبدیدگی زانو
پزشک یا متخصص فیزیوتراپی برخی بیماران را برای درمان بعضی موارد آسیبدیدگی زانو به جراح ارتوپد معرفی میکند. چنانچه درمانهای دیگر موثر نبوده باشد، جراح توصیه میکند که عمل جراحی برای ترمیم آسیبهای زانو انجام شود.
احتمال ضرورت یافتن جراحی در صورت بروز آسیبدیدگیهای زیر افزایش مییابد:
- چنانچه رباط صلیبی قدامی پاره شده باشد، به خصوص اگر بیمار ورزشکار باشد یا مینیسکش هم پاره شده باشد. برای بازسازی رباط صلیبی قدامی لازم است که تکه تاندون کوچکی از یکی از تاندونهای بدن، معمولاً تاندون همسترینگ یا کشکک زانو گرفته شود و جایگزین رباط آسیب دیده شود.
- اگر درد زانو بعد از آسیبدیدگی مینیسک آرام نشود یا زانو قفل کند، جراح مینیسک آسیب دیده را ترمیم میکند یا بخشی از آن را برمیدارد.
- چنانچه رباط جانبی داخلی آسیب دیده باشد و بعد از چند ماه درمان غیرجراحی بهبود نیافته باشد، جراح رباط را ترمیم یا بازسازی میکند.
جراحان گاهی اوقات برای دسترسی به ناحیۀ آسیب دیده زانو از روش بسته یا آرتروسکوپی استفاده میکنند.
