هایپراکستنشن یا عقب‌زدگی زانو یکی از آسیب‌های ورزشی شایع است؛ در این حالت زانو در حدی بیشتر از دامنۀ حرکتی طبیعی خود رو به عقب خم می‌شود. شدت این آسیب‌دیدگی از واکنش التهابی خفیف تا آسیب جدی متغیر است. البته هایپراکستنشن زانو یکی از ناهنجاری‌های طبیعی بسیار شایع نیز به شمار می‌آید؛ اما زمانی که موضوع آسیب‌دیدگی مطرح باشد، مفصل زانو در اثر اعمال نیرویی شدید هنگام تحمل وزن رو به عقب خم می‌شود و در دامنه‌ای فراتر از دامنۀ حرکتی عادی مفصل به عقب می‌رود.
متخصصین کلینیک توانبخشی و فیزیوتراپی امید بعد از انجام معاینات دقیق و کسب اطمینان از علت درد و آسیب یک برنامه درمانی دقیق و موثر با رویکرد پلکانی براساس شدت ناهنجاری زانو تجویز خواهند کرد . در این رویکرد درمان از روش های ساده مانند استفاده از زانو بند، ورزش و فیزیوتراپی آغاز می شود و در صورت لزوم روش های پیچیده تر تجویز خواهند شد.
فهرست مقاله
آسیب‌دیدگی عقب‌زدگی زانو چه زمانی پیش می‌آید؟
عقب‌زدگی زانو در شرایط مختلفی روی می‌دهد که شایع‌ترین آنها عبارت است از:
- فرود نامناسبی که باعث شود زانو هنگام به زمین آمدن بعد از پرش به شدت رو به عقب برود. برای مثال زمانی که بازیکنان ورزش‌هایی مانند فوتبال، نتبال یا بکستبال به هوا می‌پرند و سپس با زانوی صاف فرود می‌آیند، امکان عقب‌زدگی زانو هنگام فرود و تحمل وزن وجود دارد.
- در ورزش‌های تماسی ممکن است، بازیکنی به جلوی زانوی رقیبش ضربه بزند. برای مثال چنانچه بازیکنی در ورزش راگبی روی ساق پای بازیکن حریفی که پای خود را محکم روی زمین قرار داده است، تکل کند، وارد شدن این نیرو ممکن است به عقب رفتن زانو منجر شود.
- چنانچه اسکی‌بازی که با سرعت در حال حرکت است، با مانعی مانند یک توده برف برخورد کند و در حالی که اسکی وی ناگهان متوقف شده است، بدنش رو به جلو حرکت کند، احتمال هایپراکستنشن زانو وجود خواهد داشت. این وضعیت غالباً زمانی پیش می‌آید که بایندینگ پاشنه آزاد نشود و در نتیجه زانو با شدت عقب برود. به همین دلیل لازم است که بایندینگ را قبل از شروع اسکی به درستی تنظیم کنید.
هنگام عقب‌زدگی زانو چه ساختارهایی آسیب می‌بیند؟
عقب‌زدگی زانو می‌تواند بدون آسیب‌دیدگی شدید ساختارها رخ دهد. واکنش التهابی ناشی از عقب رفتن زانو در دامنه‌ای فراتر از دامنۀ حرکتی طبیعی مفصل، منجر به درد گرفتن و ورم کردن زانو می‌شود. کبودی استخوان یا ناراحتی غضروف از عوارض قابل توجه‌تر عقب‌زدگی زانو است که در سطح مفصل مشاهده می‌شود. این عوارض غالباً با درد ناگهانی و شدید همراه است، اما خوشبختانه به خوبی می‌توان آنها را به کمک فیزیوتراپی مدیریت کرد.
چنانچه هنگام عقب‌زدگی زانو صدای از جا درآمدن نیز شنیده شود و زانو به سرعت ورم کند، غالباً رباط صلیبی قدامی (ACL) نیز آسیب دیده است. بیماران در این وضعیت غالباً احساس می‌کنند که زانویشان ناپایدار است یا اصطلاحاً خالی می‌کند. چنانچه فکر می‌کنید دچار این نوع آسیب‌دیدگی شده‌اید، بهتر است به سرعت به متخصص فیزیوتراپی مراجعه کنید. متخصص معمولاً دستور می‌دهد که آزمایش‌های تصویربرداری مانند MRI برای تایید شدت و گسترۀ آسیب‌دیدگی انجام شود.
رباط صلیبی در بعضی موارد عقب‌زدگی زانو پاره نمی‌شود، اما حرکت رو به عقب زانو به اندازۀ کافی شدید بوده است تا یکی از رباط‌های جانبی پاره شود؛ معمولاً رباط جانبی داخلی زانو پاره می‌شود و احتمالاً نسبت به لمس نیز بسیار حساس می‌شود.
علائم
ناپایداری زانو
بعد از آسیب ژنورکورواتوم یا عقب‌زدگی زانو احتمال بی‌ثباتی زانو وجود دارد. بسیاری از بیماران از خالی کردن زانو هنگام راه رفتن شکایت دارند یا این که ایستادن روی یک پا برایشان مشکل می‌شود.
درد
درد موضعی مفصل زانو یکی از علائم شایع و عادی هایپراکستنشن زانو است. شدت درد از خفیف تا شدید متغیر است و معمولاً در اثر پاره شدن یا آسیب دیدن رباط‌ها یا ساختارهای دیگر زانو شدیدتر می‌شود. بیماران درد را به صورت یک درد سنگین خفیف تا درد تیز و تیر کشنده در پشت زانو یا درد فشاری در جلوی مفصل توصیف می‌کنند.
کاهش توانایی حرکتی
خم یا راست کردن پا بعد از عقب‌زدگی زانو برای برخی بیماران مشکل می‌شود. این مشکل می‌تواند پی‌آمد آسیب دیدن ساختارهای داخلی مانند ACL، رباط صلیبی خلفی (PCL)، رباط پوپلیتئال یا مینیسک یا ورم کردن دور زانو باشد که دامنۀ حرکتی زانو را کاهش می‌دهد.
ورم و کبودی
احتمال دارد زانو و ناحیۀ اطراف آن بلافاصله بعد از آسیب‌دیدگی یا مدتی بعد از آن ورم کند و کبود شود. ورم و کبودی در واقع روش بدن برای واکنش نشان دادن به بافت‌های آسیب دیده است و ممکن است خفیف یا شدید باشد.
تعیین شدت ژنورکورواتوم
بهترین راه برای تعیین شدت عقب‌زدگی زانو یک روش بسیار ساده است؛ یک خط‌کش بردارید و ارتفاع پاشنه را اندازه بگیرید؛ برای این کار لازم است که ران را به میز بچسبانید، انگشت شست را بالا ببرید و فاصله بین پایین پاشنه تا میز را برحسب سانتی‌متر اندازه بگیرید. این اندازه‌گیری موثرترین روش برای تعیین ارتفاع پاشنه است که متناظر با شدت عقب‌زدگی زانو است. به طور کلی هر یک سانتی‌متر ارتفاع پاشنه متناظر با یک درجه هایپراکستنشن است که با توجه به اهداف ارزیابی دامنۀ حرکتی زانو، علامت منفی به آن اختصاص داه می‌شود. بنابراین فردی با هایپراکستنشن منفی پنج درجه، ارتفاع پاشنه‌اش پنج سانتی‌متر است.
درمان عقب زدگی زانوها
زانوبند
مهم‌ترین نکته برای انتخاب درمان مناسب عقب‌زدگی زانو، تعیین علت اصلی بروز این مشکل است. چنانچه ضعف عضلانی علت ژنورکورواتوم باشد، بستن بریس یا زانوبند یا انجام تمرین‌های تقویتی عضلات توصیه می‌شود. عقب‌زدگی زانو در گذشته بسیار شایع بود، چرا که بیماری فلج اطفال باعث ضعف عضلات چهارسر می‌شد. اما اگر عقب‌زدگی زانو پی‌آمد آسیب‌دیدگی باشد و بیمار بلافاصله بعد از آسیب‌دیدگی متوجه عقب رفتن زانو شود، باید تعیین کرد که کدام ساختارهای زانو آسیب دیده است و آیا امکان ترمیم یا بازسازی ساختارها برای رفع مشکل عقب‌زدگی زانو وجود دارد یا خیر. پزشکان دریافته‌اند که ارتفاع پاشنه در بیماران دچار پارگی ACL و آسیب‌دیدگی رباط جانبی خارجی (فیبولار) سه سانتی‌متر است. درمان این نوع عقب‌زدگی زانو نسبتاً آسان است و به بازسازی رباط‌های ACL و LCL نیاز دارد. چنانچه آسیب‌دیدگی مزمن باشد یا مشکلی استخوانی در استخوان درشت‌نی (تیبیا) وجود داشته باشد، بستن بریس یا جراحی تنها راه درمان خواهد بود.
استراحت
از انجام دادن فعالیتی که باعث آسیب‌دیدگی شده است، خودداری کنید و به سرعت برای درمان اقدام کنید. شرکت در ورزش‌های تماسی و انجام فعالیت‌های شدید و پربرخورد تا مدتی ممنوع است. بهترین تمرین‌ها بعد از عقب‌زدگی زانو، تمرین‌هایی با دامنۀ حرکتی ملایم هستند. مصرف داروهای ضدالتهابی به کاهش درد و ورم کمک می‌کند.
یخ درمانی
چند بار در روز، هر بار به مدت ۱۵ دقیقه کیسه یخ روی زانو بگذارید. یخ درمانی برای کاهش ورم و مدیریت درد مفید است. حتماً حوله یا یک تکه پارچه را بین کیسه یخ و پوستتان بگذارید تا مشکل سوختن و تحریک پوست پیش نیاید.
بستن زانو
بستن زانو با باند کشی به منظور کاهش درد و ورم توصیه می‌شود.
بالا گذاشتن زانو
سعی کنید پا را حتی‌الامکان بالاتر از سطح قلب بگذارید. پایتان را هنگام دراز کشیدن یا استراحت کردن روی صندلی با پشتی متحرک، روی بالش بگذارید.
ورزش درمانی
برنامۀ توانبخشی بعد از آسیب عقب‌زدگی زانو شامل انجام تمرین‌های کششی و حرکات اصلاحی می‌شود تا به این ترتیب زانو دامنۀ حرکتی و قدرت خود را بازبیاید. انجام تمرین‌های زیر در برنامۀ توانبخشی زانوی هایپراکستنشن توصیه می‌شود:
- بالا بردن پا به صورت صاف
- حرکت بالا رفتن از پله از پهلو
- نشستن با تکیه دادن به دیوار
- حرکت تقویت کننده عضلات چهارسر با استفاده از حوله
- کشش همسترینگ
- دوچرخه
- شنا
جراحی
گاهی اوقات پیش می‌آید که تاندون نیز هنگام عقب‌زدگی زانو پاره می‌شود. پارگی ACL شایع‌ترین نوع آسیب‌دیدگی تاندون زانو است و ممکن است در صورت عقب‌زدگی شدید زانو رخ دهد. احتمال آسیب دیدن تاندون PCL و پاپلیتئال در زمان عقب‌زدگی زانو نیز وجود دارد. ترمیم این تاندون‌ها نیاز به عمل جراحی دارد.
چنانچه ضربۀ شدیدی به زانو وارد شود، احتمال آسیب دیدن ساختارهای دیگر زانو مانند مینیسک نیز وجود دارد. آسیب دیدن هم‌زمان چند ساختار نیز در موارد متعدد مشاهده می‌شود.
میزان موفقیت جراحی عقب‌زدگی زانو
مهم‌ترین عاملی که موفقیت جراحی ژنورکورواتوم را تضمین می‌کند، اطمینان از صحیح بودن تشخیص بالینی است. اکثر بیماران دچار آسیب دیدگی مزمن عقب‌زدگی زانو از مشکلات عملکردی نیز رنج می‌برند و این مشکلات زندگیشان را مختل ساخته است. پس از بررسی مشخص می‌شود که شیب صفحه ساژیتال استخوان درشت‌نی در اکثر این بیماران بیش از حد صاف است و لازم است که عمل استئوتومی انجام شود. پزشکان دریافته‌اند، استئوتومی پروکسیمال استخوان درشت نی که شیبی را در پشت این استخوان ایجاد می‌کند، تکنیک بسیار موثری برای رفع علائم ناشی از عقب‌زدگی زانو است.
دوران نقاهت
دوران نقاهت بعد از پیچ خوردگی خفیف تا متوسط پس از عقب‌زدگی زانو دو تا چهار هفته طول می‌کشد. در این مدت باید فعالیت‌هایی را که فشار بیشتری به زانو وارد می‌کند، محدود کنید و درمان‌های لازم را برای کاهش درد و ورم انجام دهید.
بازسازی و ترمیم جراحی رباط آسیب دیده غالباً بهبودی کامل را به دنبال دارد و اکثر بیماران به سطح عملکردی قبل از آسیب‌دیدگی برمی‌گردند. دوران نقاهت بعد از جراحی ترمیمی رباط همان استاندارد طلایی آسیب‌دیدگی رباط ACL است و معمولاً شش ماه یا بیشتر زمان می‌برد.
طب فیزیکی برای تقویت و توانبخشی زانو و عضلات اطراف آن و بازگشت به وضعیت قبل از آسیب‌دیدگی ضروری است. به علاوه طب فیزیکی دوران نقاهت را کوتاه‌تر می‌کند.
عامل‌های دیگری مانند سن، جنسیت، وزن، سازو کار آسیب‌دیدگی و تکنیک جراحی نیز بر طول دوران بهبود اثر می‌گذارد.
پیشگیری
آسیب‌دیدگی هایپراکستنشن می‌تواند از یک پیچ خوردگی خفیف تا آسیب شدید تاندون متغیر باشد. ورزشکاران ورزش‌های پربرخورد بیشتر مستعد عقب‌زدگی زانو و پارگی تاندون هستند.
برای پیشگیری از عقب‌زدگی زانو لازم است که عضلات اطراف زانو، به ویژه عضلات چهارسر را قوی نگه دارید و گرم و سرد کردن را قبل و بعد از ورزش و مسابقه به درستی انجام دهید.
