آرتروپلاستی : فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو به روش آرتروپلاستی

در سال‌های اخیر جراحی تعویض مفصل به یک روش درمانی رایج برای رفع مشکلات مزمن زانو و لگن تبدیل شده است و این مسئله به نوع و کیفیت پروتزهای مصنوعی ارتباط دارد. آرتروپلاستی یا جراحی تعویض مفصل در آن دسته از افرادی که دچار درد شدید و سفتی ناتوان ‌کننده مفصل هستند انجام می‌شود. استئوآرتریت یک بیماری تحلیل برنده مفصل است و شایع ترین علت تخریب مفصل می‌باشد که با احساس درد و ناتوانی حرکتی همراه است. سایر علل تعویض مفصل عبارت است از آرتریت روماتوئید، هموفیلیا، سینوویت و بیماری‌های نادر استخوانی که باعث تخریب غضروف می‌شوند. جراحی تعویض مفصل معمولاً در افراد مثل انجام می‌شود زیرا با مزایای درمانی کمی همراه است. هر چه سن بیمار کمتر باشد پزشک نیز کمتر به سراغ روش‌های جراحی خواهد رفت.

انواع جراحی آرتروپلاستی

 هدف از انجام جراحی آرتروپلاستی بهبود عملکرد مفصل و تسکین درد است. در صورتیکه روش‌های غیر جراحی تاثیری در بهبود عملکرد مفصل نداشته باشند پزشک انجام این جراحی را توصیه خواهد کرد. جراحی آرتروپلاستی به دو دسته تقسیم می‌شود که عبارت است از جراحی آرتروپلاستی کامل و جزئی:

• در جراحی آرتروپلاستی جزئی پزشک فقط به خارج کردن بخش آسیب دیده استخوان مفصل می‌‌پردازد تا فضای بیشتری بین استخوان و سوکت مفصل فراهم شود و به این ترتیب دامنه حرکات آن افزایش پیدا کند. در نهایت بافت اسکار و فضای ایجاد شده را پر می‌‌کند و دوباره باعث تنگ شدن فضای مفصل خواهد شد. درد از بین می‌‌رود، دامنه حرکات بیمار بهبود پیدا می‌کند اما همچنان مفصل پایداری کمی دارد.
• در یک روش دیگر پزشک به شکل همسان می‌‌پردازد و یک پروتز مصنوعی را بین دو استخوان تشکیل دهنده مفصل قرار می‌دهد. پروتز مورد استفاده از جنس پلاستیک، فلز، سرامیک یا بافت‌های طبیعی بدن از قبیل پوست، عضله یا فاسیا است. در صورتی که این مرحله با شکست مواجه شود پزشک به انجام تعویض کامل مفصل خواهد پرداخت که به این روش آرتروپلاستی کامل مفصل گفته می‌شود.

جراحی آرتروپلاستی چگونه انجام می‌­شود؟ 

 جراحی آرتروپلاستی تحت بیهوشی عمومی یا ناحیه ای در بیمارستان و توسط جراح ارتوپد انجام می‌شود. در آرتروپلاستی جزئی پزشکی یک برش کوچک را روی مفصل ایجاد می‌کند و با دقت به خارج کردن بخش کوچکی از استخوان می‌پردازد تا امکان حرکات آزادانه مفصل فراهم گردد. هر چه مقدار بیشتری از استخوان باقی بماند مفصل پایداری بهتری خواهد داشت. پزشک تلاش می‌کند تا حد امکان رباط‌ها به مفصل متصل بمانند. در یک روش دیگر پزشک به شکل دهی مجدد استخوان‌های مفصل می‌پردازد و یک عدد پروتز مصنوعی را بین آنها قرار می‌‌دهد تا از ساییدگی استخوان‌ها روی یکدیگر جلوگیری گردد. مدت زمان لازم برای بستری شدن در بیمارستان به مفصل آسیب دیده و عدم بروز عوارض بستگی دارد اما به طور کلی بیمار فقط چند روز نیاز به بستری شدن خواهد داشت.

قبل از جراحی تعویض مفصل آرتروپلاستی 

درد ناتوان کننده زانو ، بدشکلی زانو و کاهش کیفیت زندگی از جمله مواردی هستند که بر نیاز به انجام عمل جراحی دلالت دارند. در مورد بیمارانی که دچار درد و ناتوانی حرکتی شدید می‌شوند پزشک وجود آرتروز را در آنها تایید خواهد کرد. درد و سفتی مفاصل که وزن بدن با تحمل می‌کنند شایع ترین مشکلی است که بیماران با آن مواجه می‌شوند که این درد معمولاً در هنگام شب بیشتر می‌شود. درد، سفتی مفاصل، تورم و قفل شدن مفصل و کاهش توانایی حرکتی بیمار به ویژه در مواردی که زانو یا ران آسیب دیده است از جمله علائمی هستند که بیماران از آن شکایت دارند. پزشک برای اینکه بتواند وسعت ناتوانی حرکتی بیمار را ارزیابی کند از او درباره مسافتی که می‌تواند راه برود، فعالیت‌های ورزشی که توانایی انجام آنها را دارد، نیاز به وسایل کمکی برای راه رفتن و توانایی انجام امور روزمره مانند لباس پوشیدن و حمام رفتن سوال خواهد کرد. پزشک علاوه بر ارزیابی خود مفصل و سطح توانایی حرکتی آن درخواست انجام معاینات بالینی را می‌دهد تا بتواند سلامت عمومی بیمار را بررسی کند، بیماری‌های رباط و عضلات اطراف مفصل را مشخص نماید و سلامت ذهنی بیمار و محیط اطراف او را برای طراحی یک برنامه توانبخشی مناسب ارزیابی نماید. برخی از روش‌هایی که برای تشخیص آسیب دیدگی مفصل مورد استفاده قرار می‌گیرند به شرح زیر می‌باشند:

• عکس برداری توسط اشعه ایکس از مفصل آسیب دیده و سایر مفاصل اطراف برای مشخص کردن فضای از بین رفته بین مفصل و تشخیص استئوآرتریت و آرتریت روماتوئید
• انجام سی تی اسکن و تراکم استخوان به منظور ارزیابی استخوان و وجود عفونت در آن
• انجام آزمایشات مخصوص قلب از قبیل نوار قلب به منظور ارزیابی سیستم گردش خون و قلب
• انجام آزمایش خون به منظور رد کردن احتمال بروز عفونت و تایید آرتروز مفصل، آزمایش خون و ادرار با هدف رد کردن احتمال ابتلا به سایر بیماری‌ها از قبیل کم خونی و عفونت انجام می‌شود.
• بیمار باید به متخصص بیهوشی مراجعه کند تا پزشک شرایط کلی او را ارزیابی نماید و نوع بیهوشی مورد نیاز را مشخص کند. در صورتی که بیمار دچار عفونت فعال در بدن باشد یا آن که بیماری قلبی و ریوی داشته باشد عمل جراحی در او انجام نخواهد شد.
• در صورتی که بیمار سابقه خونریزی داشته باشد پزشک درخواست انجام تست لخته شدن خون را خواهد داد.
• افرادی که سیگاری هستند باید قبل از جراحی سعی کنند سیگار خود را ترک نمایند.
• کاهش وزن اضافی بدن در بیمارانی که چاق هستند توصیه می‌‌شود. در صورتی که جراحی با درگیر کردن بافت‌های عمیق بدن و عضلات همراه باشد مانند جراحی تعویض کامل مفصل ران، پزشک درخواست چند واحد خون را می‌دهد تا در صورت نیاز در هنگام جراحی به بیمار تزریق شود.
• پزشک از بیماران سالم می‌خواهد خون بدهند تا در هنگام جراحی به بدن آنها تزریق گردد. بیمار باید چند هفته قبل از جراحی از مصرف برخی از داروهای مسکن خاص اجتناب نماید.

مراقبت‌های بعد از جراحی

پس از جراحی آرتروپلاستی و هنگامی ‌که هنوز بیمار در بیمارستان بستری است و دوران بهبود را سپری می‌کند پزشک به او داروی مسکن برای کنترل درد و داروی آنتی بیوتیک برای پیشگیری از عفونت خواهد داد. پس از جراحی مفصل و مرخص شدن بیمار از بیمارستان، باید کاملاً احتیاط کند تا از وارد شدن فشار بیش از حد به مفصل یا ناپایدار شدن آن پیشگیری گردد به همین دلیل بیمار به چند هفته استراحت در منزل نیاز خواهد داشت. فیزیوتراپی پس از اتمام جراحی و با هدف بهبود دامنه حرکات مفصل و تقویت آن انجام می‌شود. فیزیوتراپی مهم ترین فاکتور در دوران بهبود است و باید تا چند ماه پس از عمل انجام گردد.

تمرینات اصلاحی فیزیوتراپی بعد از آرتروپلاستی

• دو هفته اول دوران بهبود پس از جراحی به کنترل درد، کاهش تورم، ترمیم زخم، بهبود توانایی راه رفتن و انجام دادن حرکات ورزشی سبک اختصاص دارد. پس از سپری شدن دو هفته اول متخصص فیزیوتراپی، تمرینات مخصوص بهبود دامنه حرکات مفصل، تمرینات مختلف تقویت کننده عضلات بدن و تمرینات مخصوص تعادل و آگاهی از بدن را به بیمار آموزش می‌دهد تا توانایی عملکردی بیمار افزایش پیدا کند و به اهدافی که دارد برسد.

 هنگامی‌ که بیمار در بیمارستان بستری است متخصص فیزیوتراپی به انجام کارهای زیر خواهد پرداخت:

• به بیمار یاد می‌دهد از کمپرس یخ استفاده کند، پای خود را روی سطح مرتفع قرار دهد و از جوراب یا بانداژ فشاری برای کنترل تورم در ناحیه زانو و تسریع فرایند بهبود استفاده نماید.
• تمرینات مخصوص تنفس را به بیمار آموزش می‌دهد تا آرامش بهتری داشته باشد و نحوه نشستن و بلند شدن از روی صندلی و تخت را به بیمار یاد خواهد داد.
• به بیمار یاد می‌دهد چگونه از عصا یا واکر برای راه رفتن استفاده کند و نکات مهم مربوط به نشستن درون ماشین و پیاده شدن را به بیمار آموزش خواهد داد.
• تورم و درد باعث می‌شود از میزان دامنه حرکات مفصل زانو کاسته شود. متخصص فیزیوتراپی به آموزش تمرینات ورزشی ایمن و موثر می‌‌پردازد تا دامنه حرکات زانو بیمار افزایش پیدا کند و بیمار به انجام فعالیت‌های روزمره خود بپردازد.
• ضعیف بودن عضلات ران و ساق پا باعث می‌شود بیمار در هنگام راه رفتن به استفاده از عصا نیاز داشته باشد به همین دلیل متخصص فیزیوتراپی به طراحی تمرینات ورزشی تقویتی برای افزایش عملکرد عضلات پا خواهد پرداخت.
• برخی از تمرینات ورزشی تخصصی به عضلات بدن کمک می‌کنند پاسخ سریعی به تغییرات ایجاد شده در محیط به دهند مانند راه رفتن روی سطوح ناهموار و صخره ‌ای. پس از آن که بیمار توانست به طور کامل و بدون احساس درد وزن بدنش را به مفصل زانو منتقل نماید متخصص فیزیوتراپی تمرینات ورزشی او را سنگین تر خواهد کرد به عنوان مثال از او می‌‌خواهد در هنگام راه رفتن بچرخد و تغییر مسیر دهد یا آن که به طور ناگهانی توقف کند، در برخی موارد نیز متخصص فیزیوتراپی از صفحه تعادل برای به چالش کشیدن قدرت عملکردی زانو و تعادل بیمار استفاده می‌کنند. متخصص فیزیوتراپی با توجه به نتایج حاصل از ارزیابی زانو، اهداف بیمار از درمان و سطح عمومی سلامت او به طراحی برنامه ورزشی خواهد پرداخت.
• پس از اینکه بیمار توانست بدون احساس درد راه برود متخصص فیزیوتراپی تمرینات ورزشی او را افزایش می‌دهد تا زانوهای او تقویت گردد. این فرایند شامل برخی حرکات از قبیل عبور از یک خیابان شلوغ یا موارد مشابه است موارد مشابه است. برنامه ورزشی بیمار با توجه به یافته‌های متخصص فیزیوتراپی از وضعیت زانو، سطح عمومی سلامت بیمار و توانایی و برای انجام برخی فعالیت‌های جسمانی تعیین می‌گردد.

بازگشت به زندگی معمولی و انجام دادن فعالیت‌های تفریحی و ورزشی در بیماران مختلف متفاوت است اما متخصص فیزیوتراپی می‌تواند با توجه به وضعیت عمومی بیمار به طور تقریبی زمان شروع فعالیت‌های روزانه را مشخص نماید.

• گاهی اوقات با توجه به نوع فعالیت‌های ورزشی و شغلی بیمار، متخصص فیزیوتراپی برنامه توانبخشی او را تنظیم می‌کند تا بیمار به خوبی بتواند با موانع فیزیکی مواجه گردد به عنوان مثال به راحتی از پله‌ها بالا برود یا به انجام فعالیت‌های ورزشی دلخواه خود بپردازد. متخصص فیزیوتراپی برای طراحی برنامه توانبخشی همه این موارد را در نظر خواهد گرفت.

خطرات جراحی

 جراحی آرتروپلاستی زانو همیشه نتایج مثبتی را به وجود نمی‌‌آورد به ویژه افرادی که دچار بیماری التهابی مزمن آرتریت روماتوئید هستند پس از جراحی نیز فضای بین مفصل آنها شروع به کاهش می‌کند و ریسک تشکیل بافت اسکار افزایش خواهد یافت. در این شرایط انجام مجدد عمل جراحی و تعویض کامل مفصل زانو ضروری خواهد بود. جراحی آرتروپلاستی نیز همانند هر گونه عمل جراحی دیگری با خطر واکنش آلرژیک به داروی بیهوشی، بروز عفونت پس از جراحی یا تشکیل لخته خون همراه است. ایجاد لخته خون در محل جراحی باعث بروز تورم می‌‌شود و احتمال حرکت کردن آن از طریق شریان‌ها به سایر نقاط بدن وجود دارد. مفصلی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد در مقایسه با مفصل سالم بدن پایداری کمتری دارد و احتمال لق شدگی یا دررفتگی آن در هنگام انجام فعالیت‌های جسمانی نامناسب بیشتر است.

نتایج بعد از جراحی 

 اکثر بیماران پس از جراحی آرتروپلاستی شاهد از بین رفتن درد مفصل و بهبود دامنه حرکات آن خواهند بود. بیمارانی که سن کمتری دارند می‌توانند به انجام فعالیت‌های ورزشی سبک بپردازند. با این حال افراد مبتلا به بیماری‌های تحلیل برنده یا التهابی باید بدانند که علیرغم تسکین درد و بهبود توانایی عملکردی آنها، پس از جراحی فوراً دامنه حرکات شان به حالت عادی بر نمی‌گردد.

 _{شیوه های درمانی دیگر علاوه بر جراحی آرتروپلاستی}

_{کنترل درد به کمک داروهای مسکن که عوارض جانبی کمتری دارند اولین روش غیرجراحی است که پس از تشخیص مشکل بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد. داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب معمولاً در افراد مبتلا به آرتروز تجویز می‌شود و افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید به داروهای مخصوص سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن نیاز دارند زیرا آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است. انواع مختلفی از ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی با تاثیرات مثبت در افراد مبتلا به استئوآرتریت همراه هستند. گلوکزامین و کندرویتین سولفات باعث تسکین درد و سفتی می‌‌شوند. کاهش وزن اضافی بدن در افرادی که چاق هستند به کنترل درد آنها کمک خواهد کرد.}

 _{از آنجایی که عدم تحرک مفصل آسیب دیده باعث افزایش درد و سفتی می‌‌شود پزشک به افرادی که دچار بیماری‌های مفصل هستند توصیه می‌کند سطح فعالیت جسمانی خود را افزایش دهند. تقویت عضلات به کمک تمرینات ورزشی مختلف از قبیل حرکات کششی یا شنا به بهبود دامنه حرکات مفصل کمک خواهد کرد. وسایل مختلفی از قبیل بریس یا کفش مخصوص برای محافظت از بیمار در هنگام راه رفتن توصیه می‌شود. پزشک به خانواده بیماران توصیه می‌‌کند در راهروها و سرویس بهداشتی و حمام اقدام به نصب میله‌های مخصوص نمایند تا بیمار در هنگام راه رفتن از آنها استفاده کند و دچار زمین‌ خوردن نشود. برخی تمرینات ورزشی از قبیل یوگا، تای ‌چی و رقص به حفظ انعطاف پذیری مفصل و کند کردن روند پیشرفت بیماری آرتروز کمک خواهند کرد. کاردرمانی ، ماساژ درمانی و فیزیوتراپی به بهبود دامنه حرکات مفصل، بهبود درد و افزایش اعتماد به نفس بیمار کمک می‌کند.}