پیچ خوردگی زانو یک مصدومیت بسیار رایج است، به ویژه در ورزشکاران، و ممکن است در بسیاری از موارد منجر به آسیب و درجات مختلفی از آسیب به رباط‌های صلیبی زانو شود. تشخیص این آسیب با استفاده از علائم اولیه آن ممکن است و پس از تشخیص اولیه، مراجعه به پزشک متخصص و آغاز فرآیند درمان الزامی است. روش‌های درمان متعددی برای تسکین این مشکل وجود دارد که می‌تواند از بدتر شدن وضعیت زانو و یا وقوع آسیب‌های دائمی جلوگیری کند.
انواع پیچ خوردگی زانو بر اساس رباط درگیر
هر یک از پیچ خوردگی‌های زانو با نام رباطی که پاره شده یا آسیب دیده شناخته می‌شود. زانو چهار رباط اصلی دارد: دو رباط باعث ثبات عقب و جلوی زانو می‌شوند؛ و دو رباط دیگر هم به حرکت زانو به طرفین ثبات می‌دهند. در ادامه، با جزئیات بیشتری در مورد این رباط‌ها برایتان توضیح می‌دهیم:
رباط صلیبی قدامی (ACL)
ACL و رباط صلیبی خلفی (PCL) در داخل مفصل زانو به شکل صلیب یا ضربدر از روی یکدیگر عبور می‌کنند که این باعث ثبات زانو در برابر نیروهای وارده از جلو به عقب و از عقب به جلو می‌شود.
رباط صلیبی خلفی (PCL)
PCL با کمک ACL باعث ثبات زانو می‌شود. این رباط غالباً به خاطر یک ضربه مستقیم به جلوی زانو دچار پیچ خوردگی می‌شود.
رباط جانبی داخلی (MCL)
MCL باعث ثبات طرف داخلی زانو می‌شود. این رباط هم، مثل ACL می‌تواند با ضربه مستقیم به بیرون زانو یا ساق پا پاره شود.
رباط جانبی خارجی (LCL)
LCL باعث ثبات طرف بیرونی زانو می‌شود. احتمال پیچ خوردگی LCL از سه رباط دیگر کمتر است چراکه اکثر آسیب‌‌دیدگی‌های این رباط ناشی از ضربه به داخل زانو هستند، یعنی جایی که معمولاً توسط پای مخالف از آن محافظت می‌شود.
علل پیج خوردگی‌های زانو
هرگونه فعالیتی که باعث خروج زانو از وضعیت طبیعی آن شود، می‌تواند منجر به پیچ خوردگی زانو شود.
معمولاً آسیب رباط صلیبی قدامی (ACL) در هنگام دویدن یا انجام ورزش‌هایی با شدت بالا مانند فوتبال، بسکتبال و راگبی رخ می‌دهد. علاوه بر این، حرکات پیچیده و ناگهانی در ورزش‌هایی مانند ژیمناستیک نیز می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی ACL شود. عوامل دیگری مانند اعمال فشار زیاد بر زانوی خمیده یا برخورد مستقیم با زانو یا ساق پا نیز ممکن است باعث آسیب رباط ACL شوند.
آسیب به رباط پشتی زانو (PCL) می‌تواند ناشی از برخورد زانو با داشبورد در حوادث رانندگی یا وارد شدن ضربه به جلوی زانوی خمیده در هنگام مسابقات یا فعالیت ورزشی باشد. همچنین، سقوط شدید بر روی زانو نیز می‌تواند منجر به پیچ خوردگی این رباط شود.
برخورد به داخل زانو می‌تواند باعث پیچ خوردگی رباط کناری داخلی زانو (LCL) شود. اما لازم به ذکر است که این نوع آسیب کمتر رخ می‌دهد، زیرا پاها به خود ناحیه کناری زانو حفاظت می‌کنند و معمولاً جلوی ورود ضربه مستقیم به این ناحیه را می‌گیرند.
پیچ خوردگی رباط کناری خارجی زانو (MCL) معمولاً در صورتی رخ می‌دهد که جسمی به داخل پا برخورد کند یا شخص به گونه‌ای سقوط کند که پا به سمت بیرون بچرخد.
سیستم درجه‌بندی پیچ خوردگی زانو
پیچ خوردگی‌های زانو و آسیب‌دیدگی رباط‌ها را می‌توان به سه درجه تقسیم‌بندی کرد:
درجه 1 – آسیب‌دیدگی خفیف، همراه با پارگی جزئی فیبرها و بدون ضایعه در رباط
درجه 2 – آسیب‌دیدگی متوسط، همراه با پارگی ناقص رباط و شل‌تر شدن آن
درجه 3 – آسیب‌دیدگی شدید، همراه با پارگی کامل رباط، طوری که شلی آن کاملاً آشکار است
علائم پیچ خوردگی زانو
پیچ خوردگی‌های زانو بسته به درجه آسیب (1، 2 یا 3) تفاوت قابل توجهی با یکدیگر دارند. اگرچه معمولاً تمام پیچ خوردگی‌های زانو باعث ورم و محدودیت در حرکت می‌شوند، اما در موارد شدیدتر در هنگام بروز آسیب یک صدای تق شنیده شده و در ناحیه زانو احساس خمیدگی، کبودی شدید و یک سری علائم دیگر بروز می‌کند.
شایع‌ترین علائم پیچ خوردگی زانو عبارتند از:
- درد: افرادی که دچار پیچ خوردگی زانو می‌شوند، بسته به شدت آسیب‌دیدگی‌شان، درجات مختلفی از درد را تجربه می‌کنند. عموماً، موقعی که پا در استراحت است درد تسکین می‌یابد اما وقتی که حرکت می‌کند درد دوباره برمی‌گردد.
- ورم زانو: پیچ خوردگی زانو معمولاً با ورم همراه است. مقدار ورم به شدت پیچ خوردگی و طول مدتی که از بروز آسیب گذشته است بستگی دارد.
- محدودیت در توانایی حرکت دادن زانو: بعد از پیچ خوردگی، ضعف در رباط(های) آسیب‌دیده و ورم موضعی باعث محدودیت در حرکت فرد می‌شود.
- صدای تق: ممکن است فرد در هنگام بروز آسیب صدایی شبیه بشکن یا تق را بشنود. این صدا می‌تواند نشان دهنده این باشد که در آن لحظه یکی از چهار رباط اصلی زانو پاره شده و فرد دچار پیچ خوردگی درجه 3 شده است.
- ناتوانی در قرار دادن وزن بدن روی پای درگیر: آسیب دیدن رباط و التهاب و حساسیت به لمس ناشی از آن باعث می‌شود که زانو به سختی بتواند (یا اصلاً نتواند) وزن بدن را تحمل کند.
- خم شدن زانو: اگر فرد بتواند وزن بدنش را روی پای درگیر قرار بدهد، هنگامی که تلاش می‌کند تا بایستد، راه برود یا بدود در زانوی خود احساس خمیدگی می‌کند. جهت خمیدگی زانو نشان می‌دهد که کدام رباط آسیب دیده است. برای مثال، آسیب‌دیدگی LCL باعث می‌شود که زانو کمی به طرف داخل پا خم شود.
- کبودی: کبودی اگرچه ممکن است در هنگام آسیب‌دیدگی هر یک از چهار رباط اصلی زانو بروز کند، اما بیشتر بعد از پیچ خوردگی ACL دیده می‌شود. در این حالت، جلوی کشکک زانو و اطراف آن دچار تغیر رنگ می‌شود.
مهم است به این نکته توجه کنید که در برخی از پیچ خوردگی‌های زانو درجه پایین‌تر، علائم کامل آن ممکن است پس از چند ساعت یا یک روز به طور کامل ظاهر شوند. همچنین، علائم پیچ خوردگی زانو ممکن است با علائم بسیاری دیگر از آسیب‌دیدگی زانو شباهت داشته باشند. به عنوان مثال، پیچ خوردگی رباط کناری خارجی زانو، پارگی منیسک خارجی و التهاب تاندون نوار ایلیوتیبیال همه باعث درد در ناحیه بیرونی زانو می‌شوند. همچنین، پیچ خوردگی‌های زانو ممکن است با سایر آسیب‌های زانو همزمان رخ دهند.
چرا باید با پزشکم تماس بگیریم؟ از آنجا که در بسیاری از موارد علل و تشخیص پیچ خوردگی زانو پیچیده است، اگر احتمال پیچ خوردگی زانو یا آسیب دیگری وجود داشته باشد، توصیه می‌شود تا بعد از معاینه و ارزیابی پزشکی از شرکت در فعالیت‌های ورزشی یا هرگونه فعالیتی که باعث درد زانو شود خودداری کنید. همچنین، قویاً تأکید می‌کنیم که در موارد زیر با یک متخصص تماس بگیرید:
- بروز یا افزایش ورم، کبودی یا درد در زانو.
- عدم بهبودی علائم ظرف مدت 6 هفته، حتی با وجود انجام درمان‌های لازم.
- داشتن هرگونه سؤال یا دغدغه در مورد عارضه یا مراقبت‌های مربوط به آن.
پیچ خوردگی زانو چطور تشخیص داده می‌شود؟
همانطور که قبلاً گفتیم، اگر زانویتان آسیب دید، در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید، مخصوصاً اگر نمی‌توانید سر پا بایستید، قادر نیستید زانویتان را صاف نگه‌دارید و اگر وزن بدنتان روی آن قرار بدهید ناخواسته خم می‌شود، یا اینکه پایتان ورم داشته باشد. پزشک از شما در مورد آسیب‌دیدگی‌تان می‌پرسد و شما را معاینه می‌کند. اگر موقع بروز آسیب صدایی شبیه بشکن یا تق از زانویتان شنیدید، حتماً پزشک را در جریان بگذارید.
پزشک تک تک رباط‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد تا ببیند که آیا در آن‌ها و کلاً در زانو ناپایداری وجود دارد یا خیر. او همچنین، زانویتان را از لحاظ هرگونه ورم یا کبودی بررسی می‌کند و از شما می‌خواهد زانوی آسیب‌دیده را حرکت بدهید تا دامنه حرکتی‌تان را چک کرده و آن را با پای دیگرتان مقایسه کند. به علاوه، ممکن است پزشک، بسته به تشخیصی که انجام داده، هر یک از آزمایش‌های زیر را برایتان تجویز کند:
- عکس‌های رادیولوژی، سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی، می‌توانند پیچ خوردگی یا سایر آسیب‌ها را نشان بدهند. همچنین ممکن است برای بهتر دیده شدن آسیب در آزمایش‌ها از یک مایع کنتراست استفاده شود. اگر تا به حال به مایع کنتراست واکنش آلرژیک داشته‌اید، موضوع را به پزشکتان اطلاع بدهید. قبل از ورود به اتاق ام‌آرآی تمام وسایل فلزی خود را کنار بگذارید چراکه همراه داشتن اشیاء فلزی در طول آزمایش می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی جدی شما شود. اگر هرگونه جسم فلزی در درون یا روی بدنتان دارید، موضوع را به مسئول آزمایشگاه اطلاع بدهید.
- آرتروسکوپی عملی است که در آن، داخل مفصل با یک اسکوپ دیده می‌شود. اسکوپ یک لوله بلند است در یک سر آن یک ذره‌بین، یک دوربین و یک چراغ قرار دارد.
پیچ خوردگی زانو چطور درمان می‌شود؟
درمان پیچ خوردگی زانو به نوع و علت آن بستگی دارد. اما در کل، برای درمان ممکن است به داروها و روش‌های درمانی زیر نیاز داشته باشید:
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDها)
NSAIDهایی مثل ایبوپروفن، به کاهش ورم، درد و تب کمک می‌کنند. این داروها در انواع بدون نسخه و تجویزی در دسترس می‌باشند. البته، NSAIDها می‌توانند در برخی افراد باعث خونریزی معده یا مشکلات کلیوی شوند. اگر داروهای رقیق کننده خون مصرف می‌کنید، حتماً از پزشکتان بپرسید که آیا NSSAIDها برایتان بی‌خطر هستند یا خیر. به علاوه، همیشه داروها را مطابق دستور پزشک مصرف کنید.
استامینوفن
استامینوفن درد و تب را کاهش می‌دهد. این دارو را می‌توانید بدون نسخه پزشک تهیه کنید. فقط کافی است که بپرسید که چه مقدار از آن را به چه مدت باید استفاده کنید. دارو را مطابق دستور پزشک مصرف کنید. بروشور سایر داروهای مورد استفاده‌تان را بخوانید تا ببینید که کدام یک از آن‌ها هم حاوی استامینوفن است؛ البته می‌توانید این را از پزشک یا دکتر داروسازتان هم بپرسید. استامینوفن اگر به درستی مصرف نشود می‌تواند به کبد آسیب بزند. روزانه بیش از 4 گرم (یا 4،000 میلی‌گرم) استامینوفن مصرف نکنید.
استراحت
باید از انجام فعالیت‌های جسمانی مثل ورزش، که فشار بیش از حد به زانو وارد کرده و می‌توانند باعث آسیب‌دیدگی بیشتر آن شوند خودداری کنید. همچنین، می‌توانید در طول خواب یا هنگام نشستن پایتان را روی چند بالش بگذارید تا زانو بالاتر از سطح قلبتان قرار گرفته و ورم آن کاهش پیدا کند.
یخ
هر چند ساعت یک بار گذاشتن کیسه یخ روی زانو، آن هم به مدت 20 دقیقه، می‌تواند باعث کاهش ورم شود (البته ابتدا موضوع را با پزشکتان در میان بگذارید، خصوصاً اگر دیابت دارید). یخ همچنین به کاهش درد کمک کرده و می‌تواند هرگونه خونریزی درون زانو را متوقف کند.
فشرده‌سازی
استفاده از یک باند کشی هم می‌تواند به کاهش ورم کمک کند، البته باید مراقب باشید که آن را خیلی محکم دور زانویتان نبندید چراکه این کار باعث قطع شدن جریان خونرسانی می‌شود. اگر باند باعث بدتر شدن درد شد، زانویتان شروع به بی‌حس شدن کرد یا ساق پایتان ورم کرد، بانداژ را شل کنید.
داروهای مسکن تجویزی
دوز و مدت مصرف مناسب این داروها را از پزشکتان بپرسید. برخی از داروهای مسکن حاوی استامینوفن هستند. بدون مشورت با پزشک داروهای دیگری که حاوی استامینوفن هستند را مصرف نکنید، چون همانطور که قبلاً گفتیم، مصرف بیش از حد استامینوفن می‌تواند باعث آسیب دیدن کبدتان شود. داروهای مسکن تجویزی هم می‌توانند باعث یبوست شوند. از پزشکتان بپرسید که چطور می‌توان از یبوست جلوگیری کرده یا آن را درمان کرد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست یک متخصص آموزش دیده است که می‌تواند برنامه مؤثری برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی و همچنین توانبخشی زانو طراحی کند. هدف فیزیوتراپی بازیابی قابلیت حرکت زانوی شما در سریع‌ترین زمان ممکن است. فیزیوتراپیست به شما تمریناتی را آموزش می‌دهد که به بهبود قابلیت حرکت و قدرت شما کمک کرده و دردتان را کمتر می‌کنند. این تمرینات می‌توانند بسیاری از افراد را از درمان‌های خیلی گران و خطرناکی مثل جراحی بی‌نیاز کنند.
فیزیوتراپیست، بسته به نتیجه ارزیابی‌تان یکی از درمان‌های زیر را برای شما در نظر خواهد گرفت:
- تقویت هدفمند عضلات اطراف زانو، تا علاوه بر افزایش ثبات زانو، در طول پروسه التیام از بافت‌های حساس محافظت شود.
- استفاده از گرما برای گرم کردن ناحیه آسیب‌دیده و استفاده از یخ برای سرد کردن عضلات و کاهش ورم.
- همچنین ممکن است از اولتراسوند برای کمک به توانبخشی زانو استفاده شود. در این نوع درمان از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تحریک بافت‌های عمقی بدن، سرعت بخشیدن به التیام و بهبود جریان خون به بافت‌های آسیب‌دیده بهره گرفته می‌شود.
- تحریک الکتریکی، البته در صورتی که برای بیمار مناسب باشد. در این مدالیته، با ارسال یک جریان الکتریکی، عضلات ناحیه آسیب‌دیده تحریک به انقباض می‌شوند.
یک وسیله کمکی
گاهی اوقات به یک وسیله کمکی مثل اسپلینت یا بریس نیاز پیدا می‌شود. این وسایل حرکت مفصل را محدود کرده و در طول دوره بهبودی از آن محافظت می‌کنند.
جراحی
در صورتی که سایر روش‌های درمانی نتیجه‌بخش نباشند یا پیچ خوردگی زانو شدید باشد، معمولاً به جراحی روی زانو روی می‌آورند. در این نوع جراحی، جراح با استفاده از آرتروسکوپی، مفصل زانو را مشاهده کرده و آن را ترمیم می‌کند. در ابتدا، چند برش کوچک در اطراف زانو و چند سوراخ کوچک در پشت ساق پا و پایین استخوان‌های ران ایجاد می‌شود. سپس، بافت پیوندی (گرافت) به استخوان‌ها متصل می‌شود و در آینده رشد کرده و محل ترمیم را پر می‌کند. پس از انجام جراحی، شما نیاز خواهید داشت تا به مدت چند هفته یا حتی چند ماه به استراحت نیاز داشته باشید تا بتوانید به فعالیت‌های روزمره خود بازگردید. همچنین، برای بهبود دامنه حرکتی زانو باید برنامه‌ای از فیزیوتراپی چند مرحله‌ای را دنبال کنید.
پیشگیری از پیچ خوردگی زانو
وجود عضلات قوی در پاهایتان از زانوهای شما محافظت کرده و از پیچ خوردگی زانوهایتان پیشگیری می‌کند. انجام موارد زیر هم می‌تواند باعث پیشگیری از پیچ خوردگی‌های زانوهایتان شود:
- برنامه تمرینی یا آموزشی خود را به آرامی شروع کنید. به آرامی زمان، مسافت و شدت تمرینات را افزایش بدهید. افزایش ناگهانی حجم تمرینات ممکن است باعث یک پیچ خوردگی دیگر شود.
- مطابق دستور پزشک از بریس و تجهیزات مناسب استفاده کنید. بریس‌ها از حرکت کردن زانو در جهت اشتباه و بروز یک پیچ خوردگی جدید جلوگیری می‌کنند. در کل، تجهیزات حفاظتی مانع از آسیب‌دیدگی استخوان‌ها و رباط‌هایتان می‌شوند.
- قبل از تمرینات بدنتان را گرم کرده و حرکات کششی انجام بدهید. برای گرم کردن بدن می‌توانید قبل از تمرینات اصلی، راه بروید یا از یک دوچرخه ثابت استفاده کنید. بعد از گرم کردن حرکات کششی آرام انجام بدهید. این کار به شل کردن عضلات و کاهش استرس در زانویتان کمک می‌کند. بعد از تمرین بدن را خنک کرده و دوباره حرکات کششی انجام بدهید.
- کفش‌هایی بپوشید که اندازه و تکیه‌گاه مناسبی داشته باشند. کفش‌های دو یا تمرین خود را قبل از اینکه کفی یا خاصیت جذب شوک آن‌ها از بین برود عوض کنید. از پزشکتان بپرسید که کدام یک از کفش‌های ورزشی برایتان مناسب است. بپرسید که آیا به کفی طبی نیاز دارید یا خیر. کفی‌های طبی تکیه‌گاه مناسبی برای پاشنه‌ها و قوس‌های پاهایتان فراهم کرده و باعث می‌شوند که وضعیت صحیح قرارگیری پاها در کفش حفظ شود. به علاوه، تمرینات را روی سطوح صاف انجام بدهید.
پرسش‌های متداول
بهبودی پیچ خوردگی زانو چقدر طول می‌کشد؟
بهبود یک پیچ خوردگی زانوی جزئی می‌تواند تا 6 هفته طول بکشد، در حالی که پیچ خوردگی‌های شدید برای ممکن است به چند ماه زمان نیاز داشته باشند.
از کجا بدانم زانویم پیچ خورده است؟
وجود علائم زیر نشان دهنده پیچ خوردگی زانو است:
1- درد در اطراف ناحیه آسیب‌دیده
2- ورم در اطراف بخش پیچ خورده‌ی زانو
3- بی‌ثباتی زانو، که باعث می‌شود زانو زیر وزن بدن خم شود
4- کبودی، که بسته به شدت پیچ خوردگی، می‌تواند خفیف تا شدید باشد
5- یک صدای تق (صدایی مثل شکستن قولنج) در موقع بروز آسیب.
آیا راه رفتن با زانوی پیچ خورده اشکالی ندارد؟
راه رفتن باعث آسیب‌دیدگی بیشتر زانویتان نمی‌شود. همیشه سعی کنید طبیعی راه بروید طوری که اول پاشنه پایتان روی زمین قرار بگیرد. البته، در مراحل اولیه بعد از آسیب‌دیدگی، ایستادن یا راه رفتن طولانی مدت می‌تواند باعث افزایش درد و ورم بشود.
زانوی من شکسته یا پیچ خورده؟
اگر می‌توانید راه بروید ولی درد دارید، بعید است که زانویتان شکسته باشد. اگر ناحیه آسیب‌دیده به سرعت دچار ورم شدید شد، این می‌تواند نشانه شکستگی یک استخوان باشد. اما اگر ورم خفیف بوده و به تدریج شدت پیدا کرد، به احتمال زیاد دچار یک پیچ خوردگی یا کشیدگی شده‌اید.
برای درد زانو گرما بهتر است یا سرما؟
اگر زانویتان ورم دارد، پس باید حداقل به مدت 72 ساعت از یخ استفاده کنید تا ورم فروکش کند. بعد از آن می‌توانید از گرما برای به دست آوردن مجدد دامنه حرکتی استفاده کنید. اگر هم دچار خشکی و سفتی مفصل شده‌اید گرما می‌تواند به رفع آن‌ها کمک کند.
با یک زانوی پیچ خورده چطور باید بخوابم؟
برای کاهش درد و ورم در زانو خود، بهتر است پاهای خود را بالا نگه دارید. هنگام خوابیدن، می‌توانید یک بالش زیر پای آسیب‌دیده قرار دهید. هنگام نشستن، پاهای خود را روی یک تکیه‌گاه قرار دهید تا پا بالاتر از سطح قلبتان باشد. رعایت این توصیه در 48 ساعت اول پس از آسیب‌دیدگی بسیار مهم است.
آیا می‌توان با یک رباط پاره شده زانو را خم کرد؟
برای بعضی از افراد، مفصل زانو شل‌تر از آن چیزی است که باید باشد. دامنه حرکتی هم کمتر خواهد بود. بعد از آسیب‌دیدگی ACL، احتمال زیادی دارد که نتوانید زانویتان را مثل حالت عادی خم و راست کنید.
آیا آسیب‌های زانو خود به خود خوب می‌شوند؟
آسیب‌های خفیف زانو ممکن است خود به خود بهبود پیدا کنند، اما باید همه آسیب‌ها توسط یک پزشکت یا فیزیوتراپیست چک و تشخیص داده شوند.
آیا یک زانوی پیچ خورده می‌تواند به طور کامل بهبود پیدا کند؟
در اکثر موارد، این آسیب با درمان مناسب به طور کامل بهبود می‌یابد.
