مینیسک زانو یک لایه غضروفی است که به عنوان یک ضربه‌گیر عمل می‌کند و وظایفی مانند انتقال استرس، افزایش لغزندگی و روانی حرکت، و تسهیل رسیدن مواد مغذی به زانو را برعهده دارد. وقتی مینیسک زانو پاره می‌شود، ممکن است در نزدیکی جای پارگی، یک کیست کوچک شکل بگیرد. پزشکان فرضیه می‌ریزند که تشکیل کیست مینیسک زانو بخشی از پاسخ طبیعی بدن به فرآیند التیام است. کیست مینیسک زانو به تنهایی معضل جدی‌ای نیست و صرفاً نتیجه‌ای از پارگی مینیسک است. با این حال، کیست می‌تواند توجه و ناراحتی بیمار را به خود جلب کند و در نزدیکی جای پارگی مینیسک قابل لمس باشد.
درمان اولیه کیست مینیسک زانو شامل درمان دارویی و گذاشتن کیسه یخ برای تسکین درد و کاهش ورم زانو می‌شود. همچنین ممکن است پزشک توصیه کند مایع داخل کیست با سوزنی ظریف تخلیه شود و کورتیزون در کیست تزریق شود. جراحی غالباً به عنوان درمان نهایی پیشنهاد می‌شود.
آناتومی زانو
آناتومی و عملکرد زانو بسیار پیچیده است، از این رو فقط مفاهیم مقدماتی در این مقاله ارائه می‌شود. زانو مفصلی لولایی است که بین استخوان ران (فمور) و استخوان‌های ساق پا (درشت‌نی و نازک‌نی) قرار دارد. زانو بزرگ‌ترین مفصل بدن و یکی از مفصل‌هایی است که به راحتی آسیب می‌بیند. زانو از چهار ساختار اصلی تشکیل می‌شود که شامل استخوان‌ها، غضروف، رباط‌ها و تاندون‌ها می‌شود.
- استخوان‌ها: مفصل زانو در محل تلاقی سه استخوان ران (فمور)، درشت‌نی (تیبیا) و کشکک زانو (پاتلا) تشکیل می‌شود.
- غضروف مفصلی: غضروف مفصلی دو سر استخوان ران و درشت‌نی و پشت کشکک زانو را می‌پوشاند. این ماده لغزنده باعث می‌شود که استخوان‌های زانو به راحتی و روانی روی هم بلغزند و بتوانیم پا را خم یا راست کنیم.
- مینیسک: دو قطعۀ مثلثی شکل غضروف مینیسک مانند “ضربه‌گیر” بین استخوان ران و درشت‌نی عمل می‌کنند. تفاوت مینیسک با غضروف مفصلی در این است که مینیسک سخت و لاستیکی مانند است و به محافظت از مفصل و پایدار نگه داشتن آن کمک می‌کند. منظور عموم مردم از پارگی غضروف زانو در واقع پارگی مینیسک است.
- رباط: رباط‌ها استخوان‌ها را به هم متصل می‌کنند. چهار رباط اصلی زانو مانند طناب‌هایی محکم عمل می‌کنند تا استخوان‌ها را کنار هم نگه دارند و مفصل زانو را پایدار کنند.
- رباط‌های جانبی: رباط‌های جانبی در طرفین زانو قرار دارند. رباط جانبی داخلی همان‌طور که از نام‌اش پیدا است، داخل زانو قرار دارد و رباط جانبی خارجی بیرون زانو قرار دارد. رباط‌های جانبی حرکت‌های جانبی زانو را کنترل می‌کنند و آن را در برابر حرکت‌های غیرعادی محکم نگه می‌دارند.
- رباط‌های صلیبی: رباط‌های صلیبی داخل مفصل زانو قرار دارند. این دو رباط از روی هم رد می‌شوند و شکلی ضربدر مانند را تشکیل می‌دهند؛ رباط صلیبی قدامی در جلو و رباط صلیبی خلفی در پشت قرار دارد. رباط‌های صلیبی حرکت رو به جلو و عقب زانو را کنترل می‌کنند.
- تاندون‌ها: عضلات توسط تاندون‌ها به استخوان‌ها متصل می‌شوند. تاندون چهارسر عضلات جلوی ران را به کشکک زانو متصل می‌کند. تاندون پاتلار نیز از کشکک زانو تا استخوان ساق پا کشیده شده است.
کیست مینیسک زانو چیست؟
مینیسک لایه‌ای غضروفی است که مانند ضربه‌گیر عمل می‌کند و از جمله عملکردهای آن می‌توان به انتقال استرس، روان کردن حرکت و تسهیل دریافت مواد مغذی اشاره کرد. کیستی کوچک در اثر پاره شدن مینیسک در نزدیکی پارگی تشکیل می‌شود.
تشکیل شدن کیست مینیسک زانو در واقع بخشی از واکنش التیام‌بخشی بدن است. کیست مینیسک زمانی ایجاد می‌شود که مایع سینوویال یا مایع مفصلی داخل کیست جمع شود. کیست مینیسک غالباً عارضه‌ای ثانویه است و پس از پارگی مینیسک زانو تشکیل می‌شود. اگر کیست به حدی بزرگ شود که فراتر از حاشیه‌های مینیسک برود، کیست اصطلاحاً پارامینیسک گفته می‌شود. کیست مینیسک به تنهایی عارضه‌ای جدی نیست و عارضه‌ای ثانویه است که صرفاً در پی پارگی مینیسک تشکیل می‌شود. بااین حال کیست مینیسک می‌تواند باعث ناراحتی بیمار شود و روی خط مفصلی در محل پارگی مینیسک برجسته و قابل توجه شود.
کیست مینیسک در دسته سنی 20 تا 30 سالگی در مردان، بیشترین شیوع را دارد. بر اساس نظر پزشکان، کیست مینیسک عموماً ناشی از آسیب و پارگی مینیسک است که باعث ورود مایع سینوویال به دستگاه مینیسک در اثر نیروهای حرکتی می‌شود. سپس مجرای پیچیده و خمی که اطراف کیست مینیسک قرار دارد، شکل می‌گیرد و به عنوان یک دریچه یک‌طرفه عمل می‌کند که جلوی ورود مجدد مایع سینوویال به مفصل زانو را می‌گیرد. یک فرضیه جدید درباره تشکیل کیست مینیسک این است که کیست به علت خروج مایع سینوویال از پارگی مینیسک مجاور شکل می‌گیرد.
پیش از این، پزشکان اعتقاد داشتند که کیست مینیسک جانبی از کیست مینیسک داخلی شایع‌تر است. اما مقالات جدید با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری پیشرفته و آرتروسکوپی نشان می‌دهند که 59 تا 66 درصد کیست‌ها داخلی هستند و فقط 34 تا 41 درصد کیست‌ها جنبی هستند. اگرچه گزارش‌ها نشان می‌دهد که پارگی مینیسک داخلی بیشتر از پارگی مینیسک جنبی رخ می‌دهد، اما پارگی مینیسک جنبی در ورزشکاران حرفه‌ای رایج‌تر است.
دلایل ایجاد شدن کیست مینیسک زانو
چند نظریه درباره علت ایجاد شدن کیست مینیسک زانو وجود دارد. کیست مینیسک غالباً در پی پارگی مینیسکی مشاهده می‌شود که در اثر تغییرات فرسایشی داخل مینیسک رخ داده است، هرچند ممکن است کیست مینیسک پیامد آسیب‌دیدگی زانو، مثلاً آسیب چرخشی یا آسیب ناشی از حرکت محوری نیز باشد. اکثر موارد کیست مینیسک نتیجه پارگی مینیسک است. در 50 ـ 100 درصد موارد پارگی مینیسک، کیست مینیسک علاوه بر پارگی مینیسک گزارش داده شده است. چنانچه سیگنال بلندی در MRI شناسایی شود که تا سطح مفصلی مینیسک کشیده شده است، این سیگنال دال بر وجود پارگی مینیسک تلقی می‌شود. MRI غالباً پارگی شکافته شده افقی ساده یا پارگی مینیسک پیچیده با بخش افقی را نشان می‌دهد که ارتباط مستقیمی با کیست مجاور دارد. کیست مینیسک غالباً بدون علامت است و تصادفاً در تصاویر MRI تشخیص داده می‌شود که برای ارزیابی دیگر عارضه‌های درون‌مفصلی مانند اختلال داخلی یا ناهنجاری کندرال انجام شده است. چون فقط 40 ـ 50 درصد کیست‌های مینیسک پس از پارگی مینیسک در سطح مفصل ایجاد می‌شود، مشاهده نشدن پارگی مینیسک در MRI به معنای رد احتمال وجود کیست نیست.
گزارش‌های جراحی و آرتروسکوپی بیانگر شایع‌تر بودن کیست مینیسک خارجی از کیست داخلی است. اما مرور نظام‌مند مبتنی بر تصاویر MRI حکایت از آن دارد که فراوانی کیست‌های مینیسک داخلی و خارجی تقریباً با هم برابر است. هر دو مینیسک داخلی و خارجی یک زانو در تقریباً چهار درصد از کیست‌های مینیسک درگیر است.
عامل‌های خطر کیست مینیسک
- چرخش و ورزش‌های چرخشی که در آن‌ها خطر پارگی مینیسک وجود دارد
- آسیب دیدن زانو در گذشته
- آسیب‌های مرتبط زانو، به ویژه آسیب‌دیدگی‌های رباط
- سن: فراوانی پارگی فرسایشی مینیسک نسبت مستقیم با افزایش سن دارد.
علائم
کیست مینیسک در معاینه بالینی به صورت بافت نرم متورمی حس می‌شود که می‌تواند با زانودرد نیز همراه باشد.
علائم کیست مینیسک به شرح زیر است:
- درد، به ویژه هنگام ایستادن روی پای درگیر و حساسیت به لمس در امتداد مفصل زانو.
- برجستگی سفت در محل کیست: برجستگی عموماً روی بخش خارجی زانو ملموس است.
- مشخص‌تر شدن کیست هنگام صاف کردن زانو.
- گاهی اوقات برجستگی بدون دردی وجود دارد.
- علائم مرتبط دیگری مانند ورم، حساسیت به لمس خط مفصلی روی مینیسک درگیر، قفل کردن مفصل یا آسیب‌دیدگی رباط نیز ممکن است وجود داشته باشد که البته خاص کیست مینیسک زانو نیست.
عوارض احتمالی
- عود مکرر علائم که به مشکلات مزمن دامن می‌زند.
- آسیب‌دیدگی مکرر زانو، به ویژه اگر بیمار در شروع ورزش کردن پس از آسیب‌دیدگی یا جراحی عجله کند.
- بیشتر شدن پارگی یا بزرگ‌تر شدن کیست در صورت درمان نکردن کیست
- آرتریت زانو در سال‌های بعدی: ابتلا به آرتریت ارتباطی با انجام دادن یا ندادن جراحی برای ترمیم پارگی ندارد.
- عوارض جراحی شامل عفونت، خونریزی، آسیب عصبی (ضعف، بی‌حسی و فلج)، درد مداوم، خالی کردن زانو، قفل کردن زانو، التیام نیافتن مینیسک در صورت انجام جراحی ترمیمی، نیاز به انجام جراحی مجدد، خشک شدن زانو (حرکت نکردن زانو) و عود کردن کیست
- ساییدگی استخوان و مفصل به دلیل فشار کیست
- آسیب دیدن عصب‌ها به دلیل فشار کیست
تشخیص کیست مینیسک زانو
پزشک کیست مینیسک زانو را معمولاً خواندن به راحتی از طریق معاینه و لمس کردن توده برجسته‌ای که مستقیماً روی خط مفصل داخلی یا خارجی حساس قرار دارد، تشخیص می‌دهد. MRI کیست و پارگی مینیسک مرتبط را نشان می‌دهد، بنابراین MRI می‌تواند تشخیص اولیه را تأیید کند.
کیست مینیسک نباید با کیست بیکر اشتباه گرفته شود، کیست بیکر توده‌ای مایع است که عموماً پشت بخش داخلی زانو جمع می‌شود. در صورتی که زانو به هر علتی ورم کند، مایع در این فضا پخش و در نتیجه کیست تشکیل می‌شود.
- MRI برای تأیید تشخیص اولیه و تعیین اندازه و محل کیست مفید است.
- سونوگرافی برای تصویرسازی کیست و راهنمایی عمل تخلیه کیست (آسپیراسیون) کاربرد دارد ـ پزشک سوزن باریکی را برای تخلیه محتوای کیست با توجه به تصاویر سونوگرافی وارد کیست می‌کند.
درمان کیست مینیسک زانو
درمان دارویی
- داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب مانند آسپرین و ایبوپروفن یا مسکن‌های ملایم مانند استامینوفن غالباً توصیه می‌شود ـ البته مصرف داروهای رقیق کننده خون از قبیل آسپرین را از چند روز قبل از جراحی باید متوقف کنید. داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید. در صورت شروع خونریزی، ناراحتی معده یا نشانه‌های حساسیت به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
- پزشک داروهای مسکن قوی‌تر را در صورت لزوم تجویز می‌کند. داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- تزریق کورتیزون التهاب را کاهش می‌دهد و کیست را کوچک‌تر می‌کند. البته چون کورتیزون بافت عضلانی و تاندون را ضعیف می‌کند، تعداد دفعات این تزریق محدودیت دارد.
سرمادرمانی
سرما برای تسکین درد و کاهش التهاب کاربرد دارد. سرمادرمانی را هر دو تا سه ساعت یک بار، به مدت 10 ـ 15 دقیقه برای رفع درد و التهاب و بلافاصله پس از فعالیت‌های تشدیدکننده علائم انجام بدهید. از کیسه یخ استفاده کنید یا برای این که پوست‌تان یخ نزند و نسوزد، پارچه‌ای را بین یخ و پوست بگذارید و موضع را با یخ ماساژ بدهید.
تخلیه کیست
متخصص محتویات کیست را پس از بی‌حسی موضعی با سوزن کوچکی تخلیه می‌کند. برخی متخصصین توصیه می‌کنند که مقدار کمی استروئید داخل کیست تزریق شود. چنانچه آسپیراسیون یا تخلیه کیست تحت هدایت سونوگرافی انجام شود، دقت عمل بالاتر می‌رود.
جراحی
جراحی به عنوان درمان قطعی توصیه می‌شود. برداشتن کیست را می‌توان هم‌زمان با ترمیم پارگی مینیسک انجام داد.
درمان کیست مینیسک زانو با توجه به نتایج تصویربرداری متفاوت خواهد بود:
- اگر پارگی مینیسک مرتبط وجود داشته باشد، جراحی به روش آرتروسکوپی انجام می‌شود. جراح دو برش کوچک را روی پوست ایجاد می‌کند، سپس دوربین کوچکی را از راه یک برش و وسایل جراحی را نیز از راه برش دیگر وارد مفصل زانو می‌کند. جراح دبریدمان یا برداشتن مینیسک پاره را در عمل آرتروسکوپی انجام می‌دهد. کیست ناشی از پارگی مینیسک نیز تخلیه می‌شود تا فشاری به بافت‌های مجاور وارد نکند.
- چنانچه پارگی مینیسک غیرمرتبط وجود داشته باشد، انجام جراحی باز ضرورت می‌یابد.
زمان ازسرگیری ورزش و فعالیت‌های دیگر
هر چند کیست مینیسک “التیام” پیدا نمی‌کند، ممکن است علائم آن به مرور زمان، به ویژه در پی تعدیل فعالیت از بین برود. اگر کیست علائمی نداشته باشد، منعی برای ورزش کردن وجود ندارد. اگر جراحی برای ترمیم مینیسک و رفع فشار کیست انجام شده باشد، بیمار می‌تواند فعالیت‌های خود را سه هفته پس از عمل از سر بگیرد.
پیشگیری از کیست مینیسک زانو
روش ثابت شده‌ای برای پیشگیری اختصاصی از کیست وجود ندارد. حفظ تناسب اندام و آمادگی جسمانی از آسیب دیدن زانوی ضعیف و آسیب‌پذیر جلوگیری می‌کند. ورزشکاران باید از تجهیزات محافظتی مناسب و اندازه استفاده کنند، برای مثال از مناسب بودن طول استوک‌ها برای سطح مورد نظر مطمئن شوند. رعایت توصیه‌های زیر به پیشگیری از کیست مینیسک زانو کمک می‌کند:
- بدن را قبل از مسابقه به درستی گرم کنید و نرمش‌های کششی انجام بدهید.
- آمادگی جسمی مناسب داشته باشید، آمادگی جسمی شامل موارد زیر می‌شود:
- قدرت ران، زانو و پا
- انعطاف‌پذیری و استقامت
- در ورزش‌های تماسی و همراه با پرش با وسایل پشتیبان و نگهدارنده از قبیل باند کشی، تیپ یا بریس و زانوبند از مفصل‌های آسیب‌پذیر محافظت کنید ـ البته سودمندی استفاده از بریس در پیشگیری از کیست مینیسک زانو اثبات نشده است.
- از تجهیزات محافظتی مناسب استفاده کنید و از اندازه بودن آن‌ها مطمئن شوید، برای مثال دقت کنید که عاج کفش با سطح مورد نظر تناسب داشته باشد.
