تصویربرداری با استفاده از اسکن سنجش تراکم استخوان (DXA)، یک روش تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس است که برای سنجش تراکم استخوان استفاده می‌شود. این روش اطلاعات مربوط به استحکام و آسیب‌پذیری استخوان و احتمال شکستگی آن را ارائه می‌دهد. هر چه تراکم استخوان بیشتر باشد، خطر شکستگی کاهش می‌یابد. معمولاً در این روش، نواحی مختلفی از بدن مانند ستون فقرات و یا استخوان ران در ناحیه لگن اسکن می‌شوند. در صورتی که به دلیل عواملی مانند جراحی اسکن لگن یا ستون فقرات امکان‌پذیر نباشد، ممکن است از اسکن استخوان ساعد نیز استفاده شود. هر عاملی که بر تراکم استخوان تأثیر بگذارد، تأثیری بر کل اسکلت بدن دارد؛ به همین دلیل، تصویربرداری از چندین ناحیه مورد نظر برای ارزیابی تراکم کلی استخوان کافی است. استفاده از روش سنجش تراکم استخوان در نواحی لگن و ستون فقرات بهترین روش برای بررسی احتمال شکستگی استخوان محسوب می‌شود.
جهت کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت در کلینیک امید با شماره تلفن‌های 09107803155 و 02188801800 تماس حاصل فرمایید.
در چه مواردی از سنجش تراکم استخوان استفاده می‌شود؟
دلیل اصلی انجام سنجش تراکم استخوان، بروز پوکی استخوان می‌باشد. میزان بروز این عارضه در اثر سالخوردگی افزایش پیدا می‌کند. پوکی استخوان سبب ضعیف شدن استخوان شده و در نتیجه احتمال شکستگی استخوان در اثر آسیب‌دیدگی‌های جزئی افزایش می‌یابد. این عارضه با استفاده از روش درمانی مناسب، قابل پیشگیری است. پوکی استخوان در صورت عدم بروز شکستگی دارای هیچ علائمی نمی‌باشد. برخی از عارضه‌ها و مصرف بعضی از داروها احتمال پوکی استخوان را افزایش می‌دهند و در نتیجه تشخیص زودهنگام این عارضه جهت جلوگیری از شکستگی اهمیت زیادی دارد.
آزمایش سنجش تراکم استخوان میزان مواد معدنی استخوان را ارزیابی کرده و کاهش مقادیر کم تراکم استخوان (استئوپنی) و یا کاهش مقادیر زیاد تراکم استخوان (استئوپروز- پوکی استخوان) را در مقایسه با افراد جوان و سالمی که از لحاظ جنسی و سنی در وضعیت یکسان با بیمار قرار دارند را مشخص می‌کند. به کمک سنجش تراکم استخوان، پزشک احتمال شکستگی را بررسی می‌کند. این روش در ارزیابی میزان کاهش تراکم استخوان و طرح‌ریزی برنامه درمانی جهت پیشگیری و درمان این عارضه به پزشک کمک می‌کند.
در موارد زیر از سنجش تراکم استخوان استفاده می‌شود:
- وجود عارضه‌ای که سبب ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود.
- وجود شکستگی پس از آسیب‌دیدگی جزئی یا افتادن بر زمین.
- تصویربرداری با اشعه ایکس که نشان‌دهنده ضعیف بودن و کاهش ارتفاع مهره‌های ستون فقرات می‌باشد.
مزایای استفاده از سنجش تراکم استخوان
آزمایش سنجش تراکم استخوان بهترین روش جهت ارزیابی میزان تراکم استخوان در ستون فقرات، لگن و مچ دست می‌باشد. نتایج حاصل از این آزمایش در مقایسه با افرادی که از جنسیت و سن یکسانی برخوردار هستند بررسی می‌شود. این روش اطلاعاتی در مورد احتمال شکستگی و کاهش تراکم استخوانی ارائه می‌دهد. هر دو سال یک بار بایستی از سنجش تراکم استخوان استفاده شود.
در صورتی که سنجش تراکم استخوان در یک مرکز و با دستگاه‌ها و تجهیزات یکسانی انجام شود، نتیجه ارزیابی دقیق‌تر می‌باشد.
اقدامات مورد نیاز پیش از سنجش تراکم استخوان
جهت انجام سنجش تراکم استخوان به هیچ اقدامی نیاز نمی‌باشد و شخص می‌تواند مواد غذایی و داروهای مورد نیاز خود را طبق معمول مصرف کند. در سنجش تراکم استخوان از تزریقات استفاده نشده و این روش باعث ایجاد درد نمی‌شود. بهتر است جهت سنجش تراکم استخوان از لباس گشاد بدون دکمه‌ها یا زیپ فلزی استفاده شود. اشیاء فلزی ممکن است در روند اسکن تداخل ایجاد کنند. در صورت نیاز به خارج کردن لباس‌ها، از لباس مخصوص استفاده می‌شود.
- در اسکن سنجش تراکم استخوان از مقادیر ناچیز پرتو ایکس استفاده می‌شود، در نتیجه این روش برای زنان باردار مناسب نمی‌باشد.
- در صورت انجام جراحی ستون فقرات و استفاده از ایمپلنت فلزی، و یا انجام جراحی لگن بایستی به متخصص تصویربرداری در این مورد اطلاع داده شود.
- هر گونه ارزیابی رادیولوژی با استفاده از مواد کنتراست (تنقیه باریوم، پیلوگرام داخل وریدی و سی تی اسکن) یا آزمایش پزشکی هسته‌ای در صورتی که در مدت زمان یک هفته پیش از سنجش تراکم استخوان انجام شده باشند، امکان دارد بر میزان دقت سنجش تراکم استخوان تاثیر بگذارد. در این مورد بایستی با پزشک مشورت شود.
نحوه انجام سنجش تراکم استخوان
آزمایش سنجش تراکم استخوان دارای انواع مختلفی می‌باشد. در این روش به استخوان‌هایی که احتمال شکستگی آن‌ها در اثر پوکی استخوان بیشتر است، توجه می‌شود (ستون فقرات کمری و استخوان ران و لگن). در برخی از مواقع در صورت احتمال شکستگی مهره ستون فقرات، از تصویربرداری اشعه ایکس ستون فقرات استفاده می‌شود.
آزمایش سنجش تراکم استخوان (DXA)
پیش از انجام سنجش تراکم استخوان، قد و وزن شخص اندازه‌گیری می‌شود تا اطلاعات لازم در ارتباط با تراکم استخوان توسط رایانه فراهم شود.
مهم‌ترین مساله در ارتباط با سنجش تراکم استخوان، نحوه قرارگیری لگن و ستون فقرات به شکل یکسان در هر بار مراجعه جهت اطمینان از دقت نتایج می‌باشد. به این منظور، در زمان اسکن ستون فقرات، یک جعبه مخصوص زیر زانوها قرار داده می‌شود. این جعبه باعث می‌شود تا قسمت تحتانی ستون فقرات به صورت صاف بر روی تخت قرار داده شود. جهت اسکن لگن، جعبه برداشته شده و یک فریم (قاب) از جنس ورقه پرسپکس بین پاها قرار داده می‌شود. این فریم باعث افزایش دقت قرارگیری وضعیت پاها در زمان اسکن می‌شود. پای شخص با استفاده از ولکرو به فریم محکم شده و زانو نیز توسط نوار ولکرو ثابت نگه داشته می‌شود. معمولاً هیچ یک از وضعیت‌های ذکر شده باعث ایجاد درد نمی‌شود.
سی تی اسکن
از این روش با استفاده از رایانه جهت ایجاد تصاویر سه‌بعدی (معمولاً از قسمت ستون فقرات کمری) استفاده می‌شود. در این روش پرتو به میزان بیشتری در مقایسه با اسکن DXA مورد استفاده قرار می‌گیرد. جهت انجام سی تی اسکن، شخص بر روی تخت متحرک دراز می‌کشد و داخل دستگاه هدایت می‌شود.
سونوگرافی
در برخی از مواقع جهت اندازه‌گیری تراکم استخوان، از سونوگرافی پاشنه پا استفاده می‌شود. سونوگرافی پاشنه به مراجعه پزشک نیاز ندارد. در این روش قسمت‌هایی که در آن‌ها احتمال شکستگی بالا می‌باشد ارزیابی نمی‌شوند و دقت این روش به اندازه اسکن سنجش تراکم استخوان نمی‌باشد.
عوارض ناشی از اسکن سنجش تراکم استخوان
سنجش تراکم استخوان باعث بروز هیچ گونه عوارضی نمی‌شود.
انجام سنجش تراکم استخوان به چقدر زمان نیاز دارد؟
زمان اسکن سنجش تراکم استخوان متفاوت با استفاده از دستگاه‌های اسکن مختلف، متفاوت می‌باشد و امکان دارد بین 10 تا 30 دقیقه طول بکشد.
خطرات ناشی از به کارگیری اسکن سنجش تراکم استخوان
معمولاً خطرات ناشی از به کارگیری سنجش تراکم استخوان بسیار ناچیز می‌باشند. مقادیر پرتو مورد استفاده در این روش بسیار کمتر از پرتو مورد استفاده در تصویربرداری عادی با اشعه ایکس می‌باشد. در نتیجه متخصص تصویربرداری قادر است در زمان انجام اسکن در اتاق تصویربرداری حاضر باشد.
انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان به عهده چه کسی است؟
این آزمایش به عهده متخصص رادیولوژی دارای تجربه در اسکن سنجش تراکم استخوان می‌باشد. متخصص رادیولوژی از قرار گرفتن شخص در موقعیت مناسب اطمینان حاصل می‌کند. در بیشتر موارد متخصص در زمان انجام اسکن در اتاق تصویربرداری حاضر می‌باشد.
تصاویر گرفته شده توسط متخصص تصویربرداری بعداً بوسیله متخصص رادیولوژی ارزیابی می‌شود و گزارش کتبی سنجش تراکم استخوان برای پزشک معالج ارائه خواهد شد.
سنجش تراکم استخوان در محلی انجام می‌شود؟
اسکن سنجش تراکم استخوان در بخش رادیولوژی یا اندوکرینولوژی یا واحد ویژه سنجش تراکم استخوان در بیمارستان خصوصی یا عمومی انجام می‌شود.
نحوه ارزیابی نتایج تست سنجش تراکم استخوان
متخصص رادیولوژی جهت تفسیر نتیجه آزمایش تراکم استخوان، مقادیر T و Z را محاسبه می‌کند.
محاسبه مقدار T
مقدار T نشان‌دهنده میزان تراکم استخوان بیماردر مقایسه با افراد سالم با جنسیت یکسان می‌باشد. مقدار T مشخص می‌کند که تراکم استخوان شخص، بالا یا پایین میزان متوسط تراکم استخوان در افراد جوان سالم می‌باشد. هر چقدر میزان منفی مقادیر T بیشتر باشد، استخوان‌ها ظریف‌تر بوده و احتمال شکستگی بیشتر است. مقدار T بالای 1- طبیعی محسوب می‌شود. مقدار بین 1- و 2.5- نشان‌دهنده کاهش توده استخوانی و میزان پایین‌تر از 2.5- نشان‌دهنده پوکی استخوان است.
محاسبه مقدار Z
مقدار Z، نشان‌دهنده میزان تراکم استخوان بیمار در مقایسه با افرادی با جنسیت، سن و نژاد یکسان می‌باشد. مقدار Z بایستی بین 2- و 2+ باشد. مقدار Z کمتر از 2- می‌تواند نشان دهد که تراکم استخوانی بیمار به دلایلی غیر از افزایش سن در حال کاهش می‌باشد. به همین دلیل امکان دارد پزشک در این مورد ارزیابی‌های بیشتری انجام دهد.
اقدام مورد نیاز در صورت غیر طبیعی بودن میزان تراکم استخوان
در صورت غیر طبیعی بودن میزان تراکم استخوان، پزشک در ارتباط با نتیجه آزمایش سنجش تراکم استخوان با بیمار مشورت می‌کند. امکان دارد پزشک جهت ارزیابی بیشتر در ارتباط با عارضه‌هایی که می‌توانند سبب کاهش تراکم استخوانی شوند از آزمایش خون استفاده کند. همچنین ممکن است جهت بررسی وجود شکستگی از تصویربرداری با اشعه ایکس استفاده شود. پزشک در ارتباط با اقدامات مورد نیاز جهت بهبود سلامت استخوان توصیه‌های لازم را به بیمار ارائه می‌کند.
