کمبود ویتامین دی به معنی عدم وجود مقدار کافی از این ویتامین در بدن است. ویتامین دی منحصر به فرد است چرا که پوست شما با استفاده از نور خورشید می‌تواند آن را تولید کند. افراد دارای پوست روشن و افراد جوان نسبت به کسانی که پوست تیره داشته و یا بیش از 50 سال سن دارند بهتر می‌توانند نور خورشید را به ویتامین دی تبدیل کنند.
چرا ویتامین دی مهم است؟
ویتامین دی یکی از چندین ویتامین موردنیاز بدن برای حفظ سلامتی است. این ویتامین دارای عملکردهای متفاوتی بوده ازجمله:
قوی نگه داشتن استخوان‌ها
سلامت استخوان‌ها می‌تواند از ایجاد عارضه‌های مختلفی ازجمله نرمی استخوان جلوگیری کند. نرمی استخوان عارضه‌ای است که در طی آن استخوان‌های کودک نرم و ضعیف می‌شوند. این عارضه به دلیل کمبود ویتامین دی ایجاد می‌شود. بدن شما برای ساختن استخوان با استفاده از کلسیم و فسفر، به ویتامین دی احتیاج خواهد داشت. داشتن استخوان‌های نرم در بزرگسالان، عارضه‌ای است که با نام استئومالاسی شناخته می‌شود.
جذب کلسیم
ویتامین دی به همراه کلسیم به ساخته شدن استخوان‌ها کمک کرده و سلامت و استحکام آن‌ها را حفظ می‌کند. ضعیف شدن استخوان‌ها منجر به پوکی استخوان، کاهش تراکم استخوان و درنهایت شکستگی خواهد شد. ویتامین دی از راه خوراکی و از طریق نور خورشید به دست آمده و سپس در بدن به نوع فعال خود تبدیل می‌شود. این نوع فعال ویتامین است که باعث جذب کافی کلسیم از غذای خورده شده خواهد شد.
همکاری با غدد پاراتیروئید
غدد پاراتیروئید هر لحظه در حال تلاش برای حفظ تعادل کلسیم در خون بوده و این کار را با ارتباط بین کلیه‌ها، روده‌ها و استخوان‌ها انجام می‌دهند. زمانی که کلسیم کافی در رژیم غذایی و ویتامین دی فعال کافی در خون وجود داشته باشد، کلسیم از غذا جذب شده و در بدن به کار گرفته می‌شود. در صورت ناکافی بودن مصرف کلسیم یا کمبود ویتامین دی، غدد پاراتیروئید کلسیم را از استخوان‌ها قرض می‌گیرند تا بتوانند سطح آن را در خون متعادل نگه دارند.
علائم کمبود ویتامین دی
دریافت ویتامین دی کافی می‌تواند با مقابله در برابر عارضه‌های زیر و حتی درمان آن‌ها، به سلامت بدن شما کمک کند. این عارضه‌ها عبارت‌اند از:
- مشکلات قلبی و فشار خون بالا.
- دیابت.
- عفونت و مشکلات سیستم ایمنی.
- زمین خوردن در افراد مسن.
- برخی از انواع سرطان مثل سرطان روده‌ی بزرگ، پروستات و سینه.
- مالتیپل اسکلروز.
چه عواملی باعث کمبود ویتامین دی می‌شوند؟
کمبود ویتامین دی ممکن است به دلیل عارضه‌های خاصی مثل موارد زیر ایجاد شود:
- سیستیک فیبروزیس، بیماری کرون و سلیاک: این بیماری‌ها اجازه‌ی جذب کافی ویتامین دی در روده‌ها را نمی‌دهند.
- اعمال جراحی کاهش وزن. اعمال جراحی کاهش وزن که اندازه‌ی معده را کوچک کرده و یا بخشی از روده‌ی باریک را دور می‌زنند، مصرف مقادیر کافی بسیار از مواد مغذی، ویتامین‌ها و مواد معدنی را با مشکل مواجه می‌کنند. این افراد باید به دقت تحت نظر پزشک خود بوده و تا پایان عمر خود به مصرف ویتامین دی و مکمل‌های غذایی دیگر ادامه دهند.
- چاقی: بالاتر بودن شاخص توده بدنی (BMI) از 30 می‌تواند باعث کاهش سطح ویتامین دی در بدن شود. سلول‌های چربی ویتامین دی را محبوس کرده و اجازه‌ی آزاد شدن آن را نمی‌دهند. کمبود ویتامین دی در افراد چاق شیوع بیشتری دارد. افراد چاق معمولاً به دوز های بالاتری از مکمل‌های ویتامین دی نیاز دارند تا سطح طبیعی این ویتامین در بدن آن‌ها تأمین شود.
- بیماری‌های کبدی و کلیوی: این بیماری‌ها باعث کاهش آنزیم خاصی در بدن می‌شوند که برای تبدیل ویتامین دی به نوع فعال آن لازم است. کمبود این آنزیم باعث کمبود ویتامین دی فعال در بدن خواهد شد.
دلایل دیگر
ازجمله عوامل دیگری که می‌توانند منجر به کمبود ویتامین دی شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سن: توانایی پوست برای تولید ویتامین دی با افزایش سن کمتر می‌شود.
- تحرک: افرادی که بیشتر در خانه بوده و زمان کمی را در فضای بیرون سپری می‌کنند (برای مثال افرادی که در آسایشگاه‌ها نگهداری می‌شوند) نمی‌توانند از نور خورشید به عنوان منبعی برای ویتامین دی استفاده کنند.
- رنگ پوست: افرادی با پوست تیره توانایی کمتری برای تولید ویتامین دی دارند.
- شیر مادر: شیر مادر تنها حاوی مقادیر کمی ویتامین دی بوده و شیرخشک های صنعتی نیز مقدار کمی از این ویتامین را دارند. درنتیجه نوزادان در خطر کمبود ویتامین دی قرار می‌گیرند. این مشکل برای نوزادانی که تنها از شیر مادر استفاده می‌کنند پر رنگ‌تر خواهد بود.
آیا داروها می‌توانند کمبود ویتامین دی ایجاد کنند؟
بله. سطح ویتامین دی ممکن است در اثر مصرف برخی داروها کاهش پیدا کند. این داروها عبارت‌اند از:
- مسهل‌ها.
- استروئیدها (مثل پردنیزون)
- داروهای کاهنده‌ی کلسترول (مثل کلستیرامین و کلستیپول)
- داروهای کنترل کننده‌ی تشنج (مثل فنوباربیتال و فنی توئین)
- داروهای سل (ریفامپین)
- داروهای کاهنده‌ی وزن (اورلیستات)
همیشه در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید، مکمل‌های ویتامین دی و همچنین مکمل‌های گیاهی با پزشک خود مشورت کنید.
علائم کمبود ویتامین دی
اگر مقادیر کافی ویتامین دی در بدن وجود نداشته باشد عارضه‌های مختلفی در بدن شما ایجاد خواهند شد. ازجمله مشکلات ناشی از کمبود ویتامین دی می‌توان به خستگی مفرط، افسردگی و درد استخوان و عضلات اشاره کرد.
ویتامین دی نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت استخوان‌ها خواهد داشت. ایجاد یا تشدید مشکلات اسکلتی – مثل پوکی استخوان در بزرگسالان و نرمی استخوان در کودکان با کمبود ویتامین دی در ارتباط هستند.
ازجمله شایع‌ترین علائم کمبود ویتامین دی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد استخوان که بعضاً به شکل درد مفاصل احساس می‌شود
- خستگی مفرط
- درد عضلات
- ریزش مو
- عفونت‌های مکرر باکتریایی و ویروسی
- تغییرات خلق و خو مثل افسردگی
- طولانی شدن زمان بهبودی زخم‌ها
- ضعیف شدن استخوان‌ها و شکستگی‌های مکرر
منابع ویتامین دی
ازجمله منابع اصلی ویتامین دی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید: 15 تا 20 دقیقه در روز برای 3 روز در هفته کافی خواهد بود.
- روغن ماهی: قزل آلا، سالمون، شاه ماهی، ساردین، پیلچارد، آزاد و تون.
- روغن جگر ماهی: این روغن حاوی مقادیر زیادی ویتامین دی بوده و نباید آن را همراه با مکمل‌های دیگر دارای ویتامین دی مصرف کرد.
- محصولات لبنی غنی شده: بسیاری از محصولات لبنی را می‌توان با ویتامین دی غنی کرد. می‌توانید مقدار ویتامین دی موجود در هر محصول را بر روی بسته بندی آن مشاهده کنید.
- محصولات حیوانی طبیعی: شیر خام، گوشت و زرده تخم مرغ ازجمله منابع ویتامین دی هستند.
بهتر است بدانید: مقدار ویتامین دی موجود در محصولات حیوانی در طی فصول مختلف سال متفاوت خواهد بود. محصولات حیوانی در طی فصل بهار و تابستان مقادیر بیشتری ویتامین دی خواهند داشت چرا که حیوانات و گیاهانی که از آن‌ها تغذیه می‌کنند بیشتر در معرض نور خورشید قرار گرفته و توانایی تولید ویتامین دی در آن‌ها افزایش می‌یابد.
به چه مقدار ویتامین دی نیاز داریم؟
مقدار توصیه شده برای مصرف ویتامین دی به شکل زیر است:
- 400 IU (واحد بین المللی) برای کودکان زیر یک سال
- 600 IU برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان تا سن 70 سال
- 800 IU برای خانم‌های باردار و بزرگسالان بیش از 71 سال
برای تأمین مقادیر کافی ویتامین D در هر گروه سنی، پزشکان توصیه می‌کنند که هر فرد از یک رژیم غذایی حاوی ویتامین D استفاده کند. این رژیم غذایی شامل غذاهای خاصی مثل ماهی‌های چرب مانند سالمون و تونا، و برخی از محصولات لبنی مانند شیر و پنیر است.
اما بیشتر غذاهای حاوی ویتامین D مقدار کافی از این ویتامین را تأمین نمی‌کنند تا بتوانند نیاز روزانه فرد را پوشش دهند. به همین دلیل، بسیاری از منابع اصلی ویتامین D (مانند شیر خشک برای نوزادان، آب پرتقال و شیر سویا) با ویتامین D غنی سازی می‌شوند.
عدم مصرف منظم یا کافی از غذاهای حاوی ویتامین D (به عنوان مثال در افرادی که رژیم گیاهی دارند) خطر کمبود ویتامین D را افزایش می‌دهد.
حتی با استفاده از یک رژیم غذایی غنی از ویتامین D، معمولاً تأمین مقدار لازم این ویتامین از طریق غذا به تنهایی کافی نیست. به همین دلیل، کمبود ویتامین D یک مشکل بسیار شایع در سراسر جهان است.
تشخیص
در صورت شک به کمبود ویتامین دی، مهم است که به پزشک مراجعه کنید تا این مشکل در شما تشخیص داده شود و برنامه‌ی درمانی در اولین زمان ممکن شروع شده و مشکلات ناشی از کمبود ویتامین دی به سرعت برطرف شوند.
غربالگری افراد بدون علامت از نظر کمبود ویتامین دی روند استانداردی نیست به همین دلیل این کمبود به طور شایع در بسیاری از افراد وجود دارد و تا زمانی که علائم مربوطه مثل ریزش مو، درد استخوان و عضلات، خستگی مفرط و افسردگی بروز پیدا نکرده‌اند، فرد از مشکل خود اطلاعی نخواهد داشت.
به منظور تشخیص کمبود ویتامین دی، پزشک تستی به نام 25 هیدروکسی ویتامین دی را درخواست کرده و سطح 25(OH)D را در خون فرد اندازه گیری می‌کند. این تست می‌تواند کمبود یا عدم کمبود ویتامین دی در فرد را مشخص کند.
درمان
افرادی که کمبود ویتامین دی در آن‌ها تشخیص داده می‌شود باید در اولین فرصت ممکن برای درمان آن اقدام کنند تا عوارض ناشی از این مشکل برطرف شوند. درمان کمبود ویتامین دی معمولاً با استفاده از مکمل‌های غذایی برای تأمین مقدار ویتامین موردنیاز انجام می‌شود.
میزان مکمل ویتامین دی مورد استفاده برای هر فرد بسته به سن، سوابق پزشکی و بیماری‌های قبلی او تعیین خواهد شد.
ازجمله روش‌های درمانی کمبود ویتامین دی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ویتامین دی 3 خوراکی (کوله کلسیفرول) به شکل مایع، کپسول یا قرص
- کلسیم و ویتامین دی خوراکی به صورت ترکیبی (معمولاً به شکل قرص)
- ویتامین دی تزریقی در عضله
زمانی که برنامه‌ی درمانی برای کمبود ویتامین دی در فرد مشخص شد، پزشک در مورد لزوم استفاده از روش‌های درمانی دیگر برای مدیریت یا درمان عارضه‌های دیگر که در اثر کمبود ویتامین دی ایجاد شده‌اند تصمیم گیری خواهد کرد.
آیا ممکن است ویتامین دی بدن بیش از حد باشد؟
بله. در صورت استفاده‌ی بیش از اندازه از مکمل‌های ویتامین دی این اتفاق خواهد افتاد. جالب است بدانید که نور خورشید نمی‌تواند سطح ویتامین دی در بدن را به بیش از حد مجاز برساند. مسمومیت با ویتامین دی بسیار نادر بوده ولی می‌تواند منجر به هایپرکلسمی شده و علائم زیر را ایجاد کند:
- تهوع
- افزایش تشنگی و تکرر ادرار
- کاهش اشتها
- یبوست
- ضعف
- سردرگمی
- آتاکسی (عارضه‌ای عصبی که در طی آن فرد تلو تلو خورده و دچار مشکلات تکلم می‌شود)
بدون مشورت با پزشک، مقادیر بیش از دوز توصیه شده از مکمل‌های ویتامین دی را مصرف نکنید. ممکن است پزشک شما با در نظر گرفتن سطح ویتامین در خون و تنظیم دوز مصرفی دارو، دوز این مکمل‌ها را برای شما افزایش دهد. همچنین، دریافت دوز های بالای ویتامین آ به همراه ویتامین دی در برخی از انواع روغن ماهی را در نظر داشته باشید. ویتامین آ نیز می‌تواند در خون به سطح سمی رسیده و منجر به مشکلات جدی شود.
