همه چیز در مورد انواع آسیب‌های زانو، نقاهت و درمان آن

زانو یکی از بخش‌های بدن است که به شدت در معرض آسیب‌دیدگی قرار دارد. ورزش، زمین خوردن و تصادف وسایل نقلیه موتوری از جمله علل اکثر موارد درد  و آسیب‌دیدگی زانو به شمار می‌آید. انواع آسیب‌دیدگی زانو با توجه به بخش درگیر زانو و مکانیسم آسیب‌دیدگی تعریف می‌شود.

انواع آسیب زانو

---

پیچ خوردگی زانو

پیچ خوردگی زانو به آسیب دیدن رباط‌های نگهدارنده زانو گفته می‌شود. چند رباط زانو را پایدار می‌کنند و هم‌ترازی آن را حفظ می‌کنند. رباط صلیبی قدامی (ACL) و رباط صلیبی خلفی (PCL) زانو را حین حرکت جلو به عقب پایدار می‌کنند و در وسط مفصل زانو به شکلی صلیب‌گونه از روی هم رد می‌شوند. رباط جانبی داخلی (MCL) و رباط جانبی خارجی (LCL) زانو را به گونه‌ای پایدار می‌کنند که استخوان‌ها به طرفین نلغزند.

پیچ خوردگی رباط برحسب کشیدگی یا پارگی بافت رباط و میزان ناپایداری حاصل از آسیب‌دیدگی به شرح زیر درجه‌بندی می‌شود:

• درجه ۱: رباط کشیده و دردناک می‌شود، اما پاره نمی‌شود و زانو ناپایدار نمی‌گردد.
• درجه ۲: رباط به طور جزئی پاره می‌شود و ناپایداری جزئی ایجاد می‌شود.
• درجه ۳: رباط کاملاً پاره می‌شود و زانو ناپایدار می‌شود.

کشیدگی زانو

کشیدگی زانو زمانی رخ می‌دهد که تاندون‌ها یا عضلات اطراف زانو در اثر هایپرفلکشن (خم شدن بیش از حد) یا هایپراکستنشن (عقب‌زدگی زانو) زانو کشیده شود. کشیدگی زانو باعث احساس درد در بیرون مفصل زانو می‌شود و دامنه حرکتی نرمال زانو را کاهش می‌دهد. تاندون پاتلا یا کشکک زانو از پایین کاسه زانو به سمت جلوی استخوان درشت‌نی در جلوی پا کشیده شده است.

بورسیت زانو

بورسیت زانو پی‌آمد تحریک، التهاب یا عفونت کیسه مملو از مایعی به نام بورس زانو است. بورس کیسه مملو از مایعی است که دور مفصل قرار دارد و مانند ضربه‌گیری عمل می‌کند که سایش بین بافت‌های مختلفی مانند عضله‌ها و تاندون‌های دور مفصل را به حداقل می‌رساند. دو بورس اصلی در زانو وجود دارد که یکی بالای کاسه زانو و دیگری زیر مفصل در نزدیکی جلوی استخوان درشت‌نی قرار دارد.

پارگی مینیسک

پارگی مینیسک پی‌آمد آسیب دیدن داخل زانو است. مینیسک‌های داخلی و خارجی غضروف‌های مفصلی نیم‌دایره‌ای شکلی هستند که مانند ضربه‌گیر و لایه‌های محافظ صاف برای استخوان ران (فمور) عمل می‌کنند. ممکن است این مینیسک‌ها به صورت حاد و ناگهانی آسیب ببینند یا عملکردشان به تدریج در اثر بالا رفتن سن و یا استفاده بیش از حد مختل شود.

دررفتگی مفصل زانو

دررفتگی مفصل زانو نتیجه وارد شدن ضربه‌ای با شدت بالا و نیروی زیاد به زانو حین ورزش یا تصادف وسایل نقلیه موتوری است. دررفتگی زانو آسیب‌دیدگی نادری است که آسیب شدیدی را به تمام بخش‌های تشکیل دهنده زانو، از جمله رگ‌ها و عصب‌های دور زانو وارد می‌کند. دررفتگی زانو به جراحی یا درمان فوری نیاز دارد.

احتمال دررفتگی و جابه‌جا شدن کاسه زانو (کشکک) به طرفین وجود دارد. دررفتگی کشکک زانو آسیب‌دیدگی بسیار دردناکی است، اما خطرناک نیست و می‌توان آن را به راحتی جا انداخت یا با  بستن آتل و طب فیزیکی درمان کرد.

شکستگی زانو

شکستگی زانو نتیجه وارد شدن ضربه مستقیم به استخوان‌ها است. کشکک یا کاسه زانو زمانی می‌شکند که زانوی بیمار هنگام افتادن مستقیماً به زمین بخورد و کاسه زانو در اثر وارد شدن این ضربه ترک بردارد. وارد شدن آسیب فشاری ناگهانی به زانو، به ویژه در بیماران دچار پوکی استخوان منجر به شکستگی و متلاشی شدن بالای استخوان درشت‌نی می‌شود که اصطلاحاً به آن شکستگی پلاتوی تیبیا می‌گویند. آسیب دیدن زانو به تنهایی به ندرت باعث شکستن استخوان‌های بلندی مانند استخوان نازک‌نی، درشت‌نی یا استخوان ران می‌شود.

دیگر آسیب‌های ناشی از استفاده بیش از حد

دیگر آسیب‌های ناشی از استفاده بیش از حد شامل سندرم درد پاتلوفمورال (زانوی دوندگان یا درد جلوی زانو) و ضعف و ساییدگی غضروف زیر کشکک (نرمی کشکک یا کندرومالاسی کشکک) می‌شود. این آسیب‌ها پی‌آمد وارد شدن آسیب‌های مکرر به ساختارهای زانو است. مشکلات مادرزادی زانو یا مکانیک نامناسب حرکت زانو نیز از جمله علل آسیب‌دیدگی زانو به شمار می‌آید.

استئوکندریت دیسکان

استئوکندریت دیسکان نوعی اختلال مفصلی است که عموماً در کودکان مشاهده می‌شود. روند خون‌رسانی به استخوان و غضروف زیر مفصل در اثر ابتلا به این بیماری مختل می‌شود و در نتیجه بیمار دچار خشکی و درد مفصل می‌شود. این عارضه معمولاً زانوها را درگیر می‌کند، البته احتمال آسیب زدن آن به مفصل‌های دیگری مانند آرنج و مچ پا نیز وجود دارد.

بیماری ازگود ـ اشلاتر

بیماری ازگود ـ اشلاتر یکی از بیماری‌های کودکان است که در اثر جهش‌های رشد به وجود می‌آید و به ورم و درد زیر کاسه زانو دامن می‌زند.

علل آسیب‌دیدگی زانو

---

اکثر موارد آسیب‌دیدگی زانو پی‌آمد وارد شدن نیرویی خارجی هنگام خم کردن یا چرخاندن زانو به روشی نامناسب با طراحی آناتومی زانو است. چرخیدن زانو هنگام زمین خوردن، ورزش یا تصادف یکی از علل شایع آسیب‌دیدگی زانو است. چرخیدن نامناسب زانو به رباط‌ها و غضروف زانو آسیب‌ می‌زند.

آسیب‌های ناشی از وارد شدن نیروی شدید مانند آسیب‌های ورزشی و تصادف وسایل تقلیه موتوری بخش‌های مختلفی از ساختار زانو را مختل می‌کند و آسیب‌دیدگی‌های گوناگونی را به وجود می‌آورد.

استفاده بیش از حد، بیماری التهابی مفصل (آرتریت)، بیماری دژنراتیو مفصل، آسیب‌های ناشی از زانو زدن، عفونت یا نقرس منجر به بورسیت می‌شود.

نشانه‌ها و علائم آسیب‌دیدگی زانو

نشانه‌ها و علائم آسیب‌دیدگی زانو به نوع آسیب و بخش آسیب دیده بستگی دارد.

علائم اصلی آسیب‌دیدگی زانو عبارت است از:

• زانو درد
• ورم
• داغ شدن زانو
• قرمزی
• حساسیت به لمس
• دشواری در خم کردن زانو
• مشکلات تحمل وزن
• صدا دادن زانو
• قفل کردن زانو
• احساس ناپایداری
• کبودی

اگر آسیب حاد باشد، ورم و درد زانو علائم اصلی آسیب‌دیدگی خواهد بود. اما اگر آسیب‌دیدگی مزمن یا ناشی از استفاده بیش از حد باشد، علائمی مانند صدا دادن زانو و درد متناوب بارزتر خواهد بود.

عامل‌های خطر آسیب دیدن زانو

---

ورزش‌های پربرخوردی مانند دو، بسکتبال، فوتبال، هاکی، راگبی و دوچرخه‌سواری خطر آسیب دیدن زانو و بروز زانودرد را افزایش می‌دهد. ورزش‌هایی که در آنها از کفش‌هایی با استوک‌های تیز استفاده می‌شود، ورزش‌هایی که تغییر جهت ناگهانی بازیکنان را ایجاب می‌کند و ورزش‌های تماسی جزء عامل‌های خطر شایع زانو به شمار می‌آیند. نرمش‌هایی مانند تمرین‌های قلبی ـ عروقی پربرخورد یا یوگا نیز می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی زانو شود.

سالمندان به دلیل ابتلا به پوکی استخوان و زمین خوردن، بیشتر در معرض خطر آسیب‌دیدگی زانو قرار دارند.

خانم‌ها به دلیل آناتومی خاص استخوان ران و مفصل ران و زاویه خمش زانو، بیشتر مستعد آسیب‌دیدگی کشکک زانو و رباط صلیبی قدامی (ACL) هستند. آناتومی خاص زنانه خطر ابتلا به کندرومالاسی کشکک (CMP)، التهاب یا تحریک زیر کاسه زانو را نیز افزایش می‌دهد.

اضافه وزن یکی از عامل‌های خطر آسیب‌دیدگی زانو است، اضافه وزن فشار بیشتری را به مفصل‌های پایین‌تنه وارد می‌کند.

تمرین و استفاده بیش از حد، ورزش کردن به روش نامناسب یا کافی و مناسب نبودن توانبخشی بعد از آسیب‌های حاد فرد را مستعد آسیب‌دیدگی زانو می‌کند.

عوارض آسیب‌دیدگی زانو

---

آسیب‌های زانو به ندرت خطرناک و کشنده‌اند، هرچند آسیب‌های شدید می‌تواند به ناتوانی بیمار منجر شود. بعضی موارد آسیب‌دیدگی زانو مزمن است، آسیب وارد شده به زانو غیرقابل برگشت است و عوارضی مانند اختلال‌های درازمدت را به وجود می‌آورد. دررفتگی مفصل زانو می‌تواند به رگ‌ها نیز آسیب بزند و ناپایداری شدیدی را ایجاد کند.

کدام متخصصین آسیب‌دیدگی زانو را درمان می‌کنند؟

---

 

پزشک عمومی، پزشک خانوادگی، انترن یا پزشک اطفال معمولاً نخستین متخصصینی هستند که آسیب زانو را تشخیص می‌دهند و درمان می‌کنند. چنانچه بیمار به دلیل آسیب‌دیدگی زانو به اورژانس مراجعه کند، متخصص اورژانس بیمار را معاینه و درمان را شروع می‌کند.

اگر آسیب‌دیدگی زانو شدید باشد، بیمار به متخصص ارتوپد (متخصص درمان آسیب‌های اسکلتی ـ عضلانی) یا جراح ارتوپد معرفی می‌شود. اگر آسیب‌دیدگی زانو حین ورزش رخ بدهد، بیمار توسط متخصص طب ورزشی معاینه می‌شود.

روش‌های تشخیص آسیب‌دیدگی زانو

---

پزشک آسیب زانو را با توجه به پرونده پزشکی بیمار، معاینه بالینی و گاهی اوقات عکس رادیوگرافی زانو یا MRI تشخیص می‌دهد.

بسته به روش آسیب‌دیدگی زانو و وجود عارضه‌های دیگر، آزمایش‌های خاصی مانند خم کردن یا چرخاندن زانو به منظور بررسی پایداری رباط‌ها و آسیب‌دیدگی غضروف انجام می‌شود. تست‌های خم کردن زانو به گونه‌ای طراحی شده است که پزشک تشخیص بدهد کدام رباط یا کدام بخش از غضروف زانو آسیب دیده است.

آزمایش‌های تشخیصی دیگری مانند رادیوگرافی، سی تی اسکن یا MRI ممکن است برای ارزیابی میزان آسیب‎دیدگی و تعیین روش درمان و پیش‌آگهی درمان لازم باشد. رادیوگرافی و سی تی اسکن جهت ارزیابی آسیب‌دیدگی استخوان (شکستگی) و MRI به منظور بررسی آسیب بافت نرم (رباط و غضروف) انجام می‌شود.

درمان‌های خانگی آسیب‌دیدگی زانو

 

متخصص روش درمان آسیب زانو را با توجه به بخش آسیب دیده زانو و میزان آسیب‌دیدگی انتخاب می‌کند.

بعضی آسیب‌دیدگی‌ها مانند کشیدگی یا پیچ خوردگی ساده با درمان‌های خانگی مانند روش RICE (سرواژه استراحت، یخ، بستن و بالا گذاشتن) قابل درمان است. استراحت کردن، دوری از میادین ورزشی و انجام حرکات اصلاحی برای ترمیم آسیب‌های جزئی و تسکین زانو درد کافی است. داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند ایبوپروفن (ادویل، مورتین) یا ناپروکسین (الیو) درد و التهاب ناشی از آسیب‌های جزئی را برطرف می‌کند. گرمادرمانی روش مناسبی برای درمان آسیب‌های مزمن زانو است.

چنانچه با علائم زیر مواجه شدید، برای درمان درد و آسیب زانو به پزشک مراجعه کنید:

• درد شدید
• لنگ زدن
• ناتوانی در تکان دادن زانو
• ناتوانی در تحمل وزن روی زانو
• قفل کردن زانو هنگام ایستادن
• بدشکلی زانو

روش‌های درمان آسیب‌دیدگی زانو

---

آسیب‌دیدگی‌های جدی‌تر زانو به درمان پزشکی نیاز دارد. بی‌حرکت نگه داشتن زانو یا آتل بستن اجازه نمی‌دهد که زانو حرکت کند و خطر آسیب‌دیدگی مجدد را کاهش می‌دهد. بی‌حرکت نگه داشتن زانو می‌تواند زانوی آسیب دیده‌ای را که به دلیل پارگی رباط ناپایدار شده است، ثابت نگه دارد؛ به این ترتیب زانو می‌تواند استراحت کند و التیام پیدا کند.

تزریق

آسیب‌های مزمن زانو مانند التهاب و بورسیت را می‌توان با داروهای ضدالتهاب درمان کرد. کورتیزون استروئیدی با اثرات ضدالتهابی قوی است که تزریق آن به درمان این عارضه‌ها کمک می‌کند.

جراحی

جراحی برای ترمیم پارگی رباط یا پارگی مینیسک شدید توصیه می‌شود. همچنین جراحی برای درمان شکستگی یا دررفتگی زانو ضروری است. بعضی آسیب‌های حاد مانند وارد شدن ضربه شدید یا آسیب چند بخش از زانو به جراحی فوری نیاز دارد.

اکثر جراحی‌های زانو را می‌توان به روش آرتروسکوپی انجام داد؛ در عمل آرتروسکوپی از دوربین استفاده می‌شود و جراح سوراخ‌های کوچکی را برای وارد کردن وسایل جراحی در زانو ایجاد می‌کند. جراح ترمیم‌های لازم را داخل زانو و بدون نیاز به ایجاد برش بزرگ و باز کردن زانو انجام می‌دهد. معمولاً ضرورتی ندارد که جراحی‌ آرتروسکوپی بلافاصله بعد از آسیب حاد انجام شود، بعضی جراحی‌ها به تاخیر انداخته می‌شود تا التهاب در این مدت کمتر شود.

طب فیزیکی

طب فیزیکی بعد از جراحی یا در صورتی که انجام جراحی ممکن نباشد، به منظور تقویت و کشش عضلات اطراف زانو انجام می‌شود. طب فیزیکی با بهبود مکانیک حرکت پا و زانو از آسیب‌دیدگی مجدد جلوگیری می‌کند.

کمک‌های اولیه آسیب‌دیدگی زانو ظرف ۴۸ ـ ۷۲ ساعت نخست بعد از آسیب‌دیدگی

توصیه‌های زیر را برای درمان اولیه زانوی آسیب دیده رعایت کنید:

• فعالیت را بلافاصله متوقف کنید. سعی نکنید درد را تحمل کنید و به کار یا ورزش ادامه بدهید.
• به مفصل زانو استراحت بدهید.
• برای کاهش درد، ورم و خونریزی داخلی از کیسه یخ استفاده کنید. کیسه یخ را هر چند ساعت یک بار به مدت ۱۵ دقیقه روی زانو بگذارید.
• زانو را محکم تا پایین پا ببندید.
• پای آسیب دیده را بالا بگذارید.
• مفصل آسیب دیده را گرم نکنید.
• از نوشیدن مشروبات الکلی خودداری کنید، چون الکل ورم و خونریزی را افزایش می‌دهد.
• زانو را ماساژ ندهید، چون ماساژ خونریزی و ورم را افزایش می‌دهد.

تمرین‌های مناسب و نامناسب برای توانبخشی زانوی آسیب دیده

---

متخصص طب فیزیکی تمرین‌های خاصی را برای تقویت و پایدار کردن مفصل زانو در دوران توانبخشی به بیمار آموزش می‌دهد. این تمرین‌ها شامل تقویت عضله جلوی ران (عضله چهارسر)، عضله پشت ران (همسترینگ)، عضله ساق پا و مفصل ران می‌شود. قبل از شروع هر تمرینی حتماً با پزشک معالج و متخصص طب فیزیکی مشورت کنید. متخصص طب فیزیکی اطمینان حاصل می‌کند که بیمار می‌تواند تمرین را به تنهایی به درستی انجام بدهد.

اگر حین انجام دادن تمرین‌های تجویز شده احساس درد یا ناراحتی کردید، موضوع را با متخصص طب فیزیکی یا پزشک معالجتان در میان بگذارید.

متخصص طب فیزیکی معمولاً تمرین‌های زیر را توصیه می‌کند:

• تمرین‌های عضلات چهارسر
• بالا بردن پا به صورت صاف
• کرل همسترینگ
• بالا بردن پاشنه
• پل زدن با فرو بردن پاشنه در زمین
• خم کردن سطحی زانو در حالت ایستاده

انجام تمرین‌های زیر بعد از آسیب‌دیدگی زانو مجاز نیست:

• کشش قوس کامل زانو
• لانژ
• اسکات عمیق
• حرکات کششی هردلر

حرکات فوق فشار و استرس بیشتری را به مفصل زانوی آسیب دیده وارد می‌کند.

دوران نقاهت آسیب‌دیدگی زانو

---

دوران نقاهت آسیب زانو به نوع و شدت آسیب‌دیدگی بستگی دارد. اگر آسیب‌دیدگی آن‌قدر شدید باشد که به جراحی و یا طب فیزیکی نیاز داشته باشد، دوران نقاهت طولانی‌تر خواهد بود.

کشیدگی یا پیچ خوردگی ساده زانو یک تا دو هفته طول می‌کشد. بهبود آسیب‌های شدیدتری که به جراحی آرتروسکوپی نیاز دارد، یک تا سه ماه زمان می‌برد. التیام یافتن آسیب‌های جدی ممکن است  بیش از یک سال طول بکشد.

رعایت توصیه‌های پزشک درباره استراحت، بستن زانو، تحمیل نکردن وزن به پا و انجام دادن ورزش‌هایی که آسیب‌دیدگی را تشدید می‌کند، دوران نقاهت را کوتاه‌تر می‌کند. طب فیزیکی نیز دوران بهبود را تسریع می‌کند. بیماران باید تمرین‌ها را دقیقاً طبق دستور متخصص طب فیزیکی انجام بدهند تا با انجام دادن تمرین‌ها به روش صحیح به بهترین نتیجه ممکن برسند.

آسیب‌های مزمن زانو که درمان آنها نیازی به جراحی ندارد، ممکن است هر از گاه عود کند. طب فیزیکی، داروهای ضدالتهاب و تزریق کورتیزون برای تسکین موقتی درد به کار برده می‌شود.

پیش‌آگهی آسیب زانو

---

پیش‌آگهی آسیب زانو به نوع و شدت آسیب‌دیدگی بستگی دارد.

اکثر آسیب‌های جزئی زانو از قبیل پیچ خوردگی و کشیدگی جزئی خود به خود و با بهره‌گیری از درمان‌های غیرجراحی التیام می‌یابد. پیش‌آگهی این نوع آسیب‌دیدگی‌ها رضایتبخش است.

جراحی برای درمان آسیب‌دیدگی رباط یا غضروفی که به اختلال در عملکرد یا ناپایداری زانو منجر شود، ضروری است. این نوع آسیب‌دیدگی‌ها معمولاً واکنش مناسبی به جراحی نشان می‌دهد و بیماران دامنه حرکتی کامل یا تقریباً کامل را بازمی‌یابند.

پیشگیری از آسیب‌دیدگی زانو

---

با رعایت توصیه‌های زیر می‌توانید احتمال آسیب‌دیدگی زانو را کاهش دهید و از این نوع آسیب‌ها پیشگیری کنید:

• تناسب اندامتان را حفظ کنید و عضلات پایین‌تنه را تقویت کنید.
• وزنتان را در حد سالم نگه دارید.
• هنگام ورزش کفش مناسب بپوشید.
• بدنتان را قبل از ورزش گرم کنید، تمرین‌های ورزشی را به اندازه کافی انجام بدهید و بیش از اندازه به خودتان فشار نیاورید.
• سطحی را که روی آن ورزش می‌کنید، در شرایط بهینه نگه دارید.
• اگر پزشک معالجتان توصیه کرده یا شرایط ورزشتان ایجاب می‌کند، از زانوبند و محافظ زانو استفاده کنید.
• اگر سابقه آسیب‌دیدگی زانو دارید، تمام تمرین‌های توانبخشی را انجام بدهید.
• اگر به پوکی استخوان مبتلا هستید، آن را درمان کنید.
• خطر زمین خوردن را با تغییر دکوراسیون خانه کاهش دهید.