رباط صلیبی یکی از مهم‌ترین رباط‌های اطراف زانو است که برای پایدار نگه داشتن زانو طراحی شده است. در آسیب‌دیدگی رباط صلیبی، رباطی که در میان زانو قرار گرفته و از لغزیدن استخوان ساق پا روی استخوان ران جلوگیری می‌کند دچار آسیب‌دیدگی می‌شود. کشش بیش از حد یا پارگی رباط – جزئی و کلی – ممکن است باعث آسیب‌دیدگی رباط صلیبی زانو شوند.
آسیب‌دیدگی رباط صلیبی بر پایداری و ثبات زانو تأثیر گذاشته و در نتیجه پا ضعیف شده و دامنه حرکتی زانو نیز محدود می‌شود. به هر حال، درمان‌های فیزیوتراپی به طور مؤثری در کاهش و تسکین علائم پارگی رباط صلیبی مؤثر هستند. برای درمان پارگی‌های شدید غالباً باید تحت عمل جراحی قرار گیرید و دوره توانبخشی سنگینی نیز پس از آن باید انجام شود تا زانو بتواند به طور کامل توانایی حرکتی خود را بازیابد.
علت آسیب‌دیدگی رباط صلیبی چیست؟
آسیب‌دیدگی‌های رباط صلیبی معمولاً “بدون تماس” اتفاق می‌افتند، تحقیقات نشان می‌دهد که حدود ۸۰ درصد از آسیب‌دیدگی‌های رباط صلیبی بدون تماس یا ضربه مستقیم از طرف ورزشکار دیگر یا طرف مقابل ایجاد می‌شوند. شایع‌ترین مکانیسم آسیب‌دیدگی رباط صلیبی در زمان‌های تغییر جهت ناگهانی یا فرود آمدن (در هنگام پرش) اتفاق می‌افتد.
علائم آسیب‌دیدگی رباط صلیبی چیست؟
ACL معمولاً در یک اتفاق یا مکانیسم خاص دچار آسیب‌دیدگی می‌شود. افراد معمولاً گفته‌اند که زانوی آنها صدا داده و از کار افتاده است و زانوی آنها خالی شده است. درد حاد و شدید در زانو و تورم پس از آسیب‌دیدگی از علائم شایع این نوع آسیب‌دیدگی است. با این که درد و تورم معمولاً به سرعت برطرف می‌شوند اما ناپایداری و خالی کردن زانو به مدت طولانی‌تری باقی می‌مانند.
آسیب‌دیدگی رباط صلیبی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک برخی از آزمایش‌ها و تست‌ها را برای بررسی یکپارچگی مفصل زانو انجام می‌دهد. این تست‌ها علاوه بر ارزیابی وضعیت رباط صلیبی، برای ارزیابی رباط‌های دیگر و همچنین ثبات و پایداری زانو نیز به کار برده می‌شوند. در این تست‌ها، فشار روی رباط‌ها اعمال می‌شود و سستی شدید احتمالی زانو که نشان‌دهنده پارگی یا آسیب‌دیدگی رباط‌ها است بررسی می‌شود.
آزمایش‌های تصویری تشخیصی نظیر ام آر آی نیز برای تشخیص آسیب‌دیدگی رباط‌ها به کار برده می‌شوند. در این آزمایش‌های تصویری قسمت‌های دیگر نیز که دچار آسیب‌دیدگی شده‌اند مانند استخوان‌ها یا مینیسک مشخص می‌شوند. در صورت نیاز، متخصص فیزیوتراپی یا پزشک می‌تواند شما را برای عکس‌برداری معرفی کند. عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس برای تشخیص آسیب‌دیدگی‌های رباط صلیبی، کاربرد بسیار کمی دارد.
درمان اولیه
اقدامات اولیه که بلافاصله پس از آسیب‌دیدگی رباط صلیبی انجام می‌شوند باید به کنترل تورم زانو تا زمان ملاقات با پزشک کمک کنند. در ۷۲ ساعت اول پس از آسیب‌دیدگی شما می‌توانید با انجام اقدامات زیر به این هدف دست یابید:
• استراحت: برای انجام کارهای ضروری خود، کمتر راه بروید و بایستید.
• استفاده از یخ: یخ را روی زانو و قسمتی که درد دارد قرار دهید.
• کمپرس کردن: با استفاده از یک باند کشی یا جوراب کشی روی زانو را ببندید
• بالا نگه داشتن زانو: با استفاده از یک بالش، زانوی خود را در حالتی راحت بالا نگه دارید.
فیزیوتراپی قبل یا بعد از عمل؟
چه تحت عمل جراحی قرار گرفته باشید و چه نه، شواهد به خوبی نشان می‌دهند که برنامه توانبخشی با نظارت متخصص فیزیوتراپی برای به حداکثر رساندن بهبودی ضروری است. مدیریت بهینه پراگی و آسیب‌دیدگی رباط صلیبی مورد بحث است؛ به هر حال، تصمیم‌گیری در مورد انجام اقدامات فیزیوتراپی پس از عمل‌های جراحی یا آسیب‌دیدگی‌های دیگر معمولاً بر اساس عوامل زیر انجام می‌شود:
• سن بیمار
• پایداری: در هنگام استراحت یا در هنگام حرکت
• پارگی همزمان مینیسک
• آسیب‌دیدگی‌های همراه با پارگی رباط (غالباً کشیدگی ACL میانی)
• تمایل بیمار به بازگشت به ورزش‌هایی که شامل پرش و فرود هستند.
• شغل بیمار (مانند آتش‌نشان یا پلیس)
• پیوستن به یک برنامه جامع توانبخشی پس از انجام عمل جراحی. این تصمیم باید توسط بیمار و پزشک و بر اساس نیازهای بیمار گرفته شود.
فیزیوتراپی چگونه به درمان پارگی رباط صلیبی کمک می‌کند؟
بسیاری از اقدامات فیزیوتراپی به تسکین علائم ناشی از پارگی رباط صلیبی کمک می‌کنند. متخصص فیزیوتراپی می‌تواند طیف وسیعی از تمرینات ورزشی برای رباط صلیبی را اجرا نماید. ورزش‌های تقویتی به بازسازی عضلات پا و حمایت از مفاصل کمک کرده و می‌تواند وزن بدن را تحمل کند. تمرینات تعادلی نیز برای کمک به حفظ ثبات در هنگام راه رفتن، ایستادن و دویدن کمک می‌کند. تمرینات انعطاف‌پذیری برای درمان پارگی‌های رباط صلیبی بسیار مفید هستند. تمرینات انعطاف‌پذیری همچنین به گسترش دامنه حرکتی، افزایش توانایی‌های حرکت زانو و بازیابی عملکرد پاها کمک می‌کنند.
مشاوره‌های مکانیکی بدن توسط متخصص فیزیوتراپی به درمان آسیب‌دیدگی‌های رباط صلیبی کمک می‌کنند. متخصص فیزیوتراپی می‌تواند حرکات صحیح زانو و روش‌های مؤثر مرتبط با پا که شما باید برای انجام فعالیت‌های مورد علاقه بدانید را به شما آموزش دهد تا از آسیب‌دیدگی دوباره رباط در آینده پیشگیری شود. به علاوه، متخصص فیزیوتراپی می‌تواند پارگی ACL را با کمک مداخلات تکنولوژیکی نیز تحت درمان قرار دهد:
دستگاه‌های تحریک الکتریکی
دستگاه‌ها و تجهیزات تحریک الکتریکی معمولاً برای درمان آسیب‌دیدگی‌های زانو و پارگی‌های رباط صلیبی به کار برده می‌شوند. فرایندهای تحریک الکتریکی می‌توانند به بازیابی قدرت عضلات چهار سر ران و تثبیت زانو کمک کرده تا شما بتوانید پاهای خود را به طور صحیح، خم و صاف کنید.
ماساژ درمانی
در یک برنامه چند منظوره یکپارچه، ماساژ درمانی ممکن است به عنوان یک روش دستی برای تسریع روند بهبودی بافت و بازیابی الگوی نرمال حرکات به کار گرفته شود. به عنوان بخشی از فرایند ارزیابی، درک اهداف بیمار از اهمیت زیادی برخوردار است. ممکن است هدف برخی ورزشکاران بازگشت به میادین ورزشی پس از بهبود پارگی رباط صلیبی باشد و برخی دیگر از افراد نیز ممکن است فقط بخواهند فعالیت‌های روزمره خود را ادامه دهند. تمرکز اصلی بر افزایش دامنه حرکتی مفصل زانو است. سپس در مرحله بعد، درمان بر بازیابی قدرت در عضلات ضعیف شده اطراف زانو که پس از انجام عمل جراحی از کار افتاده‌اند متمرکز می‌شود.
استفاده از بریس
قبل از بازگشت به میادین ورزشی یا فعالیت‌های سنگین پس از آسیب‌دیدگی رباط صلیبی باید در مورد استفاده از بریس با پزشک یا متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید. تصمیم‌گیری در این مورد به برخی عوامل نظیر نوع ورزش، وضعیت شما، سطح فعالیت‌ها و پیچیدگی آسیب‌دیدگی اولیه بستگی دارد. پزشکان ممکن است استفاده از بریس‌های سخت و عملکردی زانو یا بریس‌های نئوپرن را توصیه کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که نتایج حاصل از استفاده از بریس‌های سخت زانو در مقایسه با بریس‌های نئو پرن خیلی عالی نیست. اینکه استفاده از بریس باعث جلوگیری از آسیب‌دیدگی دوباره یا بهبود وضعیت ACL می‌شود هنوز تأیید نشده است. شواهد نشان می‌دهد که استفاده از هر نوع بریس زانو (سخت یا نرم)، اقدامات مرتبط با ادراک حرکات زانو را بهبود می‌بخشد.
اوزون تراپی
با استفاده از اوزون، فرایند بهبودی به مراتب سریع‌تر انجام می‌شود. این بدان دلیل است که اوزون یک مولکول بسیار فعال است و زمانی که در کپسول مفصل تزریق می‌شود می‌تواند قابلیت‌های ترمیم فیبروبلاست مفصل را تحریک کند.
اوزون چرخه درد / التهاب را متوقف می‌کند. با این کار، گردش جریان خون حامل مواد مغذی افزایش یافته و آب‌رسانی به بافت آسیب‌دیده بهتر انجام می‌شود. با اوزون تراپی، محیط درمانی درون مفصل بهبود یافته و باعث افزایش دامنه حرکتی و کاهش درد در زانو می‌شود.
ورزش و حرکات اصلاحی بعد از آسیب رباط صلیبی
اگر دچار آسیب‌دیدگی‌های رباط مفصلی شدید، با انجام برخی تمرینات ورزشی می‌توانید قدرت و دامنه حرکتی را بدون وارد شدن آسیب به رباط صلیبی افزایش دهید. در صورت لزوم می‌توانید این کار را قبل از انجام عمل جراحی یا در ترکیب با اقدامات فیزیوتراپی انجام دهید.
هدف از انجام این حرکات، کاهش فشار وارده بر زانو است و نباید ورزش‌هایی که در آنها فشار وزن بدن بر زانو وارد می‌شود انجام داد. به جای آن شما باید بر تقویت عضلات اطراف زانو – عضلات چهار سر ران و همسترینگ – تمرکز کرده و به تدریج دامنه حرکتی زانو را افزایش دهید تا زانوی شما دچار “یخ‌زدگی” نشود.
با انجام این تمرینات (ایده آل این است که در حضور پزشک یا متخصص فیزیوتراپی انجام شوند) شما برای انجام عمل جراحی – در صورت لزوم – آماده‌تر شده یا از مزایایی یک برنامه توانبخشی نظام‌مند به طور کامل بهره‌مند می‌شوید.
تمرینات توانبخشی برای رباط صلیبی در زمانی که زانوی شما هنوز آسیب‌پذیر است
زمانی که تمرینات را شروع می‌کنید این جمله معروف که “بدون درد هیچ حاصلی ندارد “را فراموش کنید. اگر در هنگام تمرینات عضلات چهار سر ران و همسترینگ احساس ناراحتی کردید باید انجام هر حرکتی که باعث بروز درد می‌شود را متوقف کنید. به یاد داشته باشید که اگر تمرینات خیلی سخت باشند باعث تشدید این عارضه شده و در نتیجه دوران بهبودی شما طولانی‌تر می‌شود.
سه تمرین از بهترین تمرین‌های مناسب برای درمان پارگی ACL که می‌توان برای شروع آنها را انجام داد عبارتند از:
حرکت پاشنه پا
در این تمرین، زانوی شما بدون این که وزنی روی آن باشد کشیده می‌شود. روی زمین بنشینید و پاهای خود را دراز کنید. به آرامی زانوی آسیب دیده را خم کنید به طوری که پاشنه پا به سمت بدن شما حرکت کند. به آرامی پا را به سمت نقطه شروع عقب کشیده و این حرکت را ۱۰ مرتبه تکرار کنید.
انقباضات ایزومتریک عضلات چهار سر ران
انقباضات ایزومتریک عضلات چهار سر ران نیز در حالت نشسته انجام می‌شوند. برای انجام این تمرین، شما باید روی زمین بنشینید و پای آسیب دیده خود را دراز کرده و پای دیگر را خم کنید. اکنون به آرامی عضلات چهار سر ران پای آسیب دیده را بدون این که پای خود را حرکت دهید منقبض کنید و این حالت را به مدت ۱۰ ثانیه حفظ کنید سپس عضلات خود را شل کنید. این تمرین را ۱۰ مرتبه تکرار کنید.
فلکشن زانو در حالت درازکش روی شکم
برای انجام این تمرین باید روی شکم خود خوابیده و پاهای خود را به طور مستقیم باز کنید. سپس زانوی آسیب دیده را خم کنید و پاشنه پای خود را از پشت به سمت باسن خود ببرید. این حالت را به مدت ۵ ثانیه حفظ کنید و سپس عضلات خود را شل کنید. این تمرین را ۱۰ مرتبه تکرار کنید
تمرینات توانبخشی رباط صلیبی پس از رفع تورم
زمانی که تورم زانوی شما برطرف شد، باید بتوانید روی هر دو پا و بدون نیاز به تکیه کردن روی پای سالم خود بایستید. زمانی که شما قادر بودید این کار را به طور کامل انجام دهید می‌توانید تمرینات ورزشی زیر را انجام دهید:
اکستنشن پسیو زانو
برای انجام تمرین اکستنشن پسیو زانو به دو صندلی با ارتفاع برابر نیاز دارید. صندلی‌ها را روبروی هم قرار دهید به طوری که فاصله آنها از یکدیگر کمی کمتر از طول پای شما باشد. روی یک صندلی نشسته و پاشنه پای خود را روی صندلی مقابل قرار دهید. پای خود را شل کرده و اجازه دهید زانوی شما صاف شود. یک تا دو دقیقه در همین حالت بمانید و چندین مرتبه در روز این تمرین را تکرار کنید تا عضلات همسترینگ شما کشیده شوند.
بلند کردن پاشنه پا
این تمرین را باید در حالت ایستاده انجام دهید. برای حفظ تعادل می‌توانید یک دست خود را به پشت یک صندلی بگیرید و به آرامی پاشنه پای آسیب دیده را بلند کنید و روی نوک انگشتان خود بایستید. این حالت را ۱۰ ثانیه حفظ کنید و سپس به آرامی پاشنه پای خود را پایین بیاورید. این تمرین را ۱۰ مرتبه تکرار کنید.
اسکات نیمه
این تمرین را نیز باید در حالت ایستاده و در حالی که هر دو دست خود را به یک نیمکت محکم گرفته‌اید انجام دهید. پاهای خود را به اندازه عرض شانه‌ها از هم باز کنید و به آرامی زانوهای خود را خم کرده و لگن خود را پایین آورید و نیم‌خیز (در حالت اسکات نیمه) شوید. این حالت را ۱۰ ثانیه حفظ کنید و سپس به آرامی به حالت ایستاده بازگردید. این تمرین را ۱۰ مرتبه تکرار کنید.
اکستنشن زانو
برای انجام این تمرین به یک باند وزشی نیاز دارید. برای شروع، یک طرف این باند را دور یک پایه میز و سر دیگر آن را دور مچ پای آسیب دیده خود ببندید. (همچنین می‌توانید هر دو سر این باند را دور پایه‌های میز گره بزنید و مچ پای آسیب دیده خود را در حلقه ایجاد شده قرار دهید). روبروی میز بایستید و به آرامی زانوی خود را با زاویه ۴۵ درجه خم کنید. این حالت را چند ثانیه حفظ کرده و سپس به آرامی به وضعیت اولیه خود بازگردید. این تمرین را ۱۰ مرتبه تکرار کنید.
ایستادن روی یک پا
این تمرین یک حرکت عالی برای تقویت و افزایش تعادل پای شما است. پای سالم خود را از روی زمین بلند کرده و بدون کمک گرفتن، به مدت ۱۰ ثانیه روی پای آسیب دیده خود بایستید. این تمرین در ابتدای کار برای شما آسان نیست اما به مرور زمان و با صبر، پس از چند هفته خواهید توانست آن را به راحتی انجام دهید.
چگونه می‌توان از آسیب‌دیدگی رباط صلیبی زانو جلوگیری کرد؟
تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که هر چه چابکی و کنترل عصبی عضلانی شما بهتر باشد احتمال آسیب‌دیدگی نیز کاهش می‌یابد. عوامل مؤثر در کاهش آسیب‌دیدگی عبارتند از توانایی حس وضعیت هر مفصل، قدرت و انعطاف‌پذیری عضلانی.
هدف اولیه انجام برخی تمرینات، بهبود کیفیت حرکت در زمان تغییر جهت ناگهانی و فرود است. این تمرینات معمولاً گروه‌های عضلانی شامل عضلات چهار سر ران، گلوتال، همسترینگ و میان تنه را در برمی‌گیرند. شما باید علاوه بر تمرکز بر تقویت عضلات، استقامت این گروه عضلات را به منظور بهبود عملکرد مؤثر در حالت خستگی نیز افزایش دهید. متخصص فیزیوتراپی با استفاده از برنامه‌های جامع پیشگیرانه برای کاهش احتمال آسیب‌دیدگی رباط صلیبی به شما کمک می‌کند.
پس از این که تسلط پیدا کردید، بهتر است این تمرینات را به عنوان بخشی از برنامه تمرینی خود یا برای گرم کردن بدن در هنگام شروع ورزش ادامه دهید.
