لنف ادم در اثر آسیب‌دیدگی سیستم لنفاوی و یا بروز اختلال در تخلیه لنف ایجاد می‌شود. در این حالت مایع لنف در بافت‌های نرم تخلیه شده و سبب ایجاد ورم می‌شود. این عارضه ممکن است در هر قسمت از بدن ایجاد شود، ولی معمولاً در دست‌ها و پاها بروز می‌کند. جراحی به منظور سرطان، پرتودرمانی و برخی از عارضه‌ها سبب افزایش احتمال بروز لنف ادم می‌شوند.
درمان لنف ادم شامل رفع ورم و جلوگیری از بروز عفونت می‌باشد. ورزش کردن، استفاده از گن و پمپ فشرده‌ساز، ماساژ تخلیه لنف، مراقبت از پوست و سبک زندگی سالم در کنترل ورم مؤثر هستند. در این مقاله در این مقاله در ارتباط با جلوگیری از بروز این عارضه و جدیدترین روش درمان لنف ادم اطلاعات لازم ارائه می‌شوند.
لنف ادم و دستگاه لنفاوی
دستگاه لنفاوی وظیفه تصفیه مواد زائد از بدن را به عهده دارد. این دستگاه همچنین گلبول‌های سفید خون را برای مبارزه با عفونت به سراسر بدن منتقل می‌کند. در زمان ابتلا به بیماری، دستگاه لنفاوی سموم، باکتری و ویروس‌ها را از بدن خارج می‌کنند.
لنف از پروتئین، چربی، گلوکز، نمک، اجزاء سلول‌های خونی و آب تشکیل شده است. مولکول‌های بزرگ پروتئین پلاسما در لنف وجود دارند. اختلال در دستگاه لنفاوی می‌تواند سبب دشوار شدن تصفیه این مولکول‌های پروتئین شود. احتمال بروز عفونت در شخص دچار لنف ادم بیشتر می‌باشد. به همین دلیل جلوگیری از بریدگی، خراش یا وارد شدن ضربه به ناحیه آسیب‌دیده از اهمیت زیادی برخوردار است. بایستی توجه شود که اگر لنف ادم درمان نشود امکان دارد در ترمیم زخم اختلال ایجاد شده و احتمال بروز عفونت افزایش پیدا می‌کند.
انواع لنف ادم
لنف ادم به دو حالت ایجاد می‌شود:
لنف دم اولیه
لنف ادم اولیه یک عارضه نادر و ارثی است و زمانی بروز می‌کند که دستگاه لنفاوی به درستی تشکیل نشده باشد. لنف ادم اولیه در سنین زیر بروز می‌کند:
- نوزادی: که به نام بیماری میلوری شناخته می‌شود.
- دوران بلوغ، بارداری و یا تا سن ۳۵ سالگی: که با نام بیماری میژ (Meige) شناخته می‌شود.
- پس از ۳۵ سالگی: به ندرت امکان دارد لنف ادم پس از ۳۵ سالگی بروز گند. این نوع لنف ادم معمولاً باعث ورم تنها در پاها می‌شود.
لنف ادم ثانویه
لنف ادم ثانویه شایع‌ترین نوع لنف ادم محسوب می‌شود و در اثر اختلال در تخلیه دستگاه لنفاوی ناشی از آسیب‌دیدگی ایجاد می‌شود. درمان سرطان مهم‌ترین علت آسیب‌دیدگی دستگاه لنفاوی به شمار می‌آید. البته درمان سرطان در همه افراد باعث بروز این عارضه نمی‌شود.
عوامل مؤثر در بروز لنف ادم
عوامل مؤثر در بروز لنف ادم عبارتند از:
جراحی به منظور درمان سرطان سینه
جراحی سرطان سینه می‌تواند سبب افزایش احتمال بروز لنف ادم در موارد شود:
- در اثر خارج شدن گره‌های لنفاوی، رگ‌های لنف دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند.
- پرتودرمانی می‌تواند سبب افزایش التهاب در پوست شده و در این حالت به مایع لنفاوی بیشتری نیاز می‌باشد. پرتو به لایه فوقانی پوست آسیب رسانده و به سبب کاهش توانایی کشش پوست، میزان تخلیه لنف نیز کاهش پیدا می‌کند.
- شیمی‌درمانی باعث بروز بافت زخم غیر طبیعی در رگ‌های خونی شده و در نتیجه انتقال لنف در دستگاه لنفاوی مختل می‌شود.
درمان دیگر انواع سرطان
هر زمان که دستگاه لنفاوی با مشکل مواجه شود، احتمال بروز لنف ادم افزایش پیدا می‌کند. در اثر درمان پروستات، سرطان‌های ناحیه لگن، لنفوم و ملانوما احتمال ایجاد لنف ادم افزایش پیدا می‌کند. سرطان سر و گردن معمولاً سبب بروز لنف ادم در صورت یا گردن می‌شوند. این قسمت‌ها به تعداد زیادی از گره‌ها و رگ‌های لنفاوی که امکان دارد برداشته شده و یا دچار آسیب‌دیدگی شوند نزدیک‌تر هستند. تومور نیز می‌تواند سبب ایجاد انسداد در تخلیه لنف شود.
آسیب‌دیدگی
دستگاه لنفاوی به سطح پوست بسیار نزدیک می‌باشد. وارد شدن هر گونه آسیب یا ضربه می‌تواند باعث ایجاد اختلال یا آسیب‌دیدگی دائمی رگ‌ها یا گره‌های لنفاوی شود. کوبیدگی، سوختگی یا صدمات دیگر می‌توانند به دستگاه لنفاوی آسیب وارد کنند. برش‌های جراحی و بافت زخم نیز می‌توانند از تخلیه لنف به شکل مناسب جلوگیری کنند.
عفونت
بدن انسان با عفونت به التهاب واکنش نشان می‌دهد. در صورت احتمال بروز لنف ادم، امکان دارد عفونت سبب افزایش احتمال بروز این عارضه شود و اگر عفونت شدید باشد، ممکن است رگ‌ها و گره‌های لنفاوی دچار آسیب‌دیدگی شوند.
چاقی
چاقی می‌تواند احتمال بروز لنف ادم را افزایش دهد. چربی اضافه می‌تواند بر رگ‌ها و گره‌ها لنفاوی سطحی فشار وارد کند و سبب کاهش تخلیه لنفاوی و ایجاد ورم شود. کاهش وزن به منظور درمان لنف ادم از اهمیت زیادی برخوردار است.
بیماری‌های قلبی
لنف ادم خصوصاً در زمان نارسایی احتقانی قلب ایجاد می‌شود. لنف توسط مجرای لنفاوی به قلب باز گردانده می‌شود. کاهش عملکرد قلب، می‌تواند سبب ایجاد ورم در پاها و افزایش وزن شود. در صورت عدم درمان، ممکن است به دستگاه لنفاوی و پوست آسیب وارد شده و باعث بروز لنف ادم شود.
بیماری‌های عروقی
سیستم خون وریدی، تغییر مسیر ۸۰ تا ۹۰ درصد از مجموع مایعات در بدن را به عهده دارد. در صورت بروز نارسایی وریدی یا آسیب‌دیدگی دستگاه گردش خون، دستگاه لنفاوی جهت تصفیه مایعات وارد عمل می‌شود. ولی در صورت عدم درمان مشکلات مزمن مرتبط با دستگاه گردش خون، دستگاه لنفاوی در نهایت قادر به انتقال حجم زیاد مایع لنفاوی نبوده و سبب ایجاد ورم می‌شود. نارسایی مزمن وریدی در صورت درمان نشدن منجر به ایجاد لنف ادم می‌شود.
بیماری کلیه
اختلال در عملکرد کلیه می‌تواند سبب کاهش توانایی بدن جهت دفع مایعات و مواد زائد شود. در این حالت ممکن است ورم ایجاد شده و منجر به بروز لنف ادم شود.
زمان ایجاد لنف ادم پس از درمان سرطان
زمان بروز این عارضه پس از درمان سرطان غیر قابل پیش‌بینی می‌باشد. امکان دارد لنف ادم بلافاصله پس از درمان سرطان ایجاد شده و یا ماه‌ها و یا حتی سال‌ها پس از آن بروز کند. بسته به نوع جراحی و درمان سرطان، ممکن است لنف ادم هرگز ایجاد نشود. در صورت بروز علائم زیر بایستی فورا به پزشک اطلاع داده شود:
علائم لنف ادم
امکان دارد علائم لنف ادم به تدریج و با گذشت زمان و یا به طور ناگهانی ایجاد شوند. در صورت وجود احتمال بروز این عارضه و یا وجود سابقه لنف ادم و ایجاد جراحت و یا عفونت، ممکن است علائم به طور ناگهانی بروز کنند.
علائم لنف ادم عبارتند از:
- ایجاد ورم در دست یا پا
- احساس سنگینی یا پری در یکی از اندام‌های بدن
- سفتی پوست در زمان پوشیدن لباس یا استفاده از جواهرات
- احساس سوزش یا خارش
- ضخیم شدن قابل توجه پوست
علائم اولیه لنف ادم
پیش از بروز ورم امکان دارد علائم زیر ایجاد شوند:
- دشواری در مشاهده سیاهرگ‌ها یا تاندون‌ها در دست‌ها یا پاها
- قرمزی پوست
- تفاوت جزئی در اندازه دست یا پا
- خشکی مفاصل
در صورت مشاهده این علائم، خصوصاً پس از درمان سرطان بایستی به پزشک اطلاع داده شود. درمان به موقع جهت کنترل ورم الزامی است.
نحوه تشخیص و ارزیابی لنف ادم
در صورت مشاهده علائم ورم پس از درمان سرطان که شامل خارج کردن گره‌های لنفاوی می‌باشد بایستی بلافاصله جهت معاینه و بررسی ورم به پزشک اطلاع داده شود.
امکان دارد پزشک جهت ارزیابی مشکلات مرتبط با دستگاه لنفاوی از آزمایش‌های تصویربرداری استفاده کند. این آزمایش‌ها شامل:
- لنفوسینتی گرافی جهت ارزیابی ناهنجاری‌های دستگاه لنفاوی در جریان یا ساختار لنف استفاده می‌شود. در این روش مقداری بسیار کمی ماده رادیواکتیو در ناحیه مورد نظر تزریق می‌شود. از طریق دوربین و رایانه مخصوص، تصاویر از داخل بدن تهیه شده و مشکلات مرتبط با دستگاه لنفاوی نمایش داده می‌شوند. این روش باعث ایجاد درد نشده و دارای حداقل عوارض جانبی می‌باشد. ماده رادیواکتیو از طریق ادرار از بدن دفع می‌شود.
- سونوگرافی داپلر برای ارزیابی جریان و فشار خون با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا به کار برده می‌شود. این روش به تشخیص انسداد و رد احتمال وجود دلایل دیگر بروز ورم مانند لخته خونی کمک می‌کند.
- در روش ام آر آی از آهنربا، امواج رادیویی و رایانه جهت ایجاد تصاویر دقیق سه‌بعدی از داخل بدن استفاده می‌شود. این روش به مشاهده مایعات اضافی در بافت‌های بدن کمک می‌کند.
- در روش سی تی اسکن از اشعه ایکس جهت ایجاد تصاویر دقیق از ساختارهای بدن استفاده می‌شود. از طریق این روش، مشاهده انسداد در دستگاه لنفاوی امکان‌پذیر است. اندازه و تعداد گره‌های لنفاوی هم بوسیله سی تی اسکن و هم از طریق ام آر آی قابل مشاهده است و به این وسیله پزشک می‌تواند نوع لنف ادم اولیه را تعیین کند.
- طیف سنجی امپدانس زیستی یک آزمایش غیر تهاجمی است که کل میزان آب بدن (خارج سلولی و داخل سلولی) را اندازه‌گیری می‌کند. در بسیاری از موارد این روش برای ارزیابی احتمال بروز لنف ادم استفاده می‌شود. این روش پیش از بروز هر گونه ورم قابل مشاهده، قادر به تشخیص لنف ادم می‌باشد.
- لنفوگرافی ایندوسیانین سبز روشی است که در آن رنگ سبز زیر پوست تزریق شده و توسط دستگاه لنفاوی جذب می‌شود. سپس دوربین مخصوص مادون قرمز عملکرد لنفاوی را ارزیابی می‌کند. لنفوگرافی یک روش تصویربرداری است که برای مشاهده جریان لنف سطحی استفاده می‌شود.
نحوه درمان لنف ادم
درمان لنف ادم بسته به شدت و علت بروز عارضه متفاوت می‌باشد. در صورت ایجاد عفونت امکان دارد از آنتی‌بیوتیک استفاده شود. این آنتی‌بیوتیک‌ها شامل پنی‌سیلین (آموکسی‌سیلین) و یا در صورت وجود آلرژی به پنی‌سیلین شامل کلیندامایسین یا کلاریترومایسین می‌باشند. داروهای ادرارآور تأثیر چندانی در درمان لنف ادم ندارند. اگر لنف ادم درمان نشود ممکن است در حرکات دست و پا اختلال ایجاد شود. امکان دارد علائمی مانند ورم و درد با استفاده از کنترل درمان صحیح بهبود پیدا کنند. روش‌های درمان لنف ادم شامل موارد زیر می‌باشند:
مصرف داروی مُسکن
موثرترین روش تسکین درد لنف ادم، کاهش ورم می‌باشد. امکان دارد پزشک مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند آسپیرین، ایبوپروفن و ناپروکسن و یا انواع داروهای دیگر مانند استامینوفن را برای شخص تجویز کند. داروی کتوپروفن در برخی از بیماران باعث کاهش درد و ورم می‌شود.
جوراب و پوشش فشرده‌ساز
استفاده از جوراب یا پوشش فشرده‌ساز در قسمت دست و پا سبب بهبود ورم می‌شود. این پوشش‌های مخصوص باعث افزایش سرعت تصفیه و خروج مایعات از بافت‌های نرم شده و همچنین به جلوگیری و کنترل ورم کمک می‌کنند. جوراب و پوشش‌های فشرده‌ساز برای استفاده در قسمت‌های مختلف بدن طراحی و ساخته می‌شوند.
استفاده از باند و نوارهای چندلایه
باند و نوارهای مخصوص به کاهش ورم در بافت‌های نرم کمک می‌کنند. این باندها در تغییر مسیر مایعات در قسمت‌های دارای ورم مؤثر هستند. پس از خروج مایع لنف از اندام مورد نظر، بایستی از پوشش یا جوراب فشرده‌ساز جهت جلوگیری از بروز مجدد ورم استفاده شود.
ابزار فشرده‌سازی
پمپ فشرده‌ساز به پوششی که بر روی دست، پا، سینه، سر یا گردن بسته شده است، متصل می‌شود و به طور متناوب و منظم بر اندام‌های مورد نظر بدن فشار وارد کرده و سپس پس از مدت زمان خاص، فشار متوقف می‌شود. در نتیجه مایعات در رگ‌ها و وریدهای لنفاوی حرکت کرده و از تجمع مایع در دست‌ها و پاها جلوگیری می‌شود. پمپ‌های فشرده‌ساز در کاهش احتمال بروز عفونت نیز مؤثر هستند.
ماساژ تخلیه لنف
در روش ماساژ تخلیه لنف، از کشش ملایم پوست در قسمت بافت‌های نرم استفاده می‌شود. در این روش، لنف در قسمت متورم به آرامی به محل فعالیت رگ‌های لنفاوی انتقال داده می‌شود. بیماران می‌توانند نحوه انجام این ماساژ بر روی بدن خود را بیاموزند.
روش احتقان‌زدایی کامل
در این روش از فشرده‌سازی، ماساژ تخلیه لنف، مراقبت از پوست و تمارین ورزشی استفاده می‌شود. بسته به شدت علائم، این نوع درمان لنف ادم ممکن است از دو هفته تا چند ماه طول بکشد
جراحی برای درمان لنف ادم
در صورت عدم تأثیر روش‌های دیگر، از جراحی استفاده می‌شود. جراحی برای همه افراد مناسب نمی‌باشد، ولی در برخی از افراد می‌تواند سبب بهبود علائم شود.
ورزش
تحرک جسمانی و تمارین مخصوص احتقان‌زدایی به تخلیه لنف کمک می‌کنند. استفاده از تمارین ویژه احتقان‌زدایی در جذب مایعات توسط دستگاه لنفاوی مؤثر هستند.
ورزش یکی از بهترین روش‌های کمک به حرکت مایعات در سراسر بدن محسوب می‌شود. پیش از آغاز هر گونه برنامه ورزشی بایستی با پزشک مشورت شود. بسته به علائم و شدت عارضه ممکن است تمارین مختلفی جهت درمان لنف ادم استفاده شود.
- بیمار بایستی از انجام ورزش سنگین در قسمت اندام‌های آسیب‌دیده خودداری کند. پزشک در ارتباط با ورزش‌های مناسب اطلاعات لازم را در اختیار بیمار قرار خواهد داد.
- جهت بهبود مشکلات قلبی عروقی، بایستی از ورزش‌های ایروبیک مانند پیاده‌روی، شنا، ورزش‌های کم‌برخورد و تمارین ورزشی طبق تجویز پزشک برای مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیق در بیشتر روزهای هفته استفاده شود.
- پیش از انجام هر گونه تمرین ایروبیک بایستی به مدت پنج دقیق از حرکات کششی استفاده شود. همچنین پس از تمرین ایروبیک نیز بایستی به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه از تمارین مخصوص جهت سرد کردن بدن استفاده شود.
- در صورت تمایل به استفاده از وزنه در قسمت دست‌ها یا پاها، بایستی در ارتباط با انجام این تمارین با پزشک مشورت شود.
چنانچه در زمان انجام تمارین ورزشی درد ایجاد می‌شود، تمارین باید متوقف شوند و بیمار بایستی به پزشک مراجعه کند. در صورت خسته شدن دست یا پا در زمان انجام تمارین، بیمار باید استراحت کرده و اندام مورد نظر را در ارتفاع بالا نگه دارد. جهت ادامه انجام ورزش، شدت و زمان انجام تمارین بایستی به تدریج افزایش داده شود.
پیشگیری از پیشرفت بیماری
جلوگیری از بروز عفونت با رعایت اصول بهداشتی و مراقبت از پوست
- پوست خود را همیشه پاکیزه نگه دارید. پوست باید به طور کامل خشک شود. به غیر از ناحیه بین انگشتان، می‌توانید از لوسیون برای پوست خود استفاده کنید.
- به طور مداوم دست‌های خود را خصوصاً قبل از صرف غذا یا بعد از استفاده از سرویس بهداشتی یا بعد از تماس با پارچه و لباس آلوده، با آب گرم و صابون بشویید.
- در زمان انجام امور منزل یا باغبانی از دستکش استفاده کنید.
- از برش کوتیکول در زمان مانیکور ناخن خودداری کنید. از پودر ضد قارچ برای درمان عارضه پای ورزشکاران استفاده کنید.
- از پوست خود در برابر خراش، زخم، سوختگی و دیگر عارضه‌های پوستی که می‌توانند سبب برو عفونت شوند مراقبت کنید.
- از محصولات دافع حشرات برای جلوگیری از گزیدگی استفاده کنید.
- در زمان بیرون رفتن از منزل، از کرم ضد آفتاب استفاده کنید.
- هر گونه علائم عفونت را به پزشک اطلاع دهید.
- آسیب‌دیدگی‌های جزئی را بلافاصله درمان کنید: ناحیه مورد نظر را با آب و صابون شسته و سپس از پماد آنتی‌بیوتیک در آن قسمت استفاده کنید. سپس ناحیه تحت درمان پانسمان کرده و به پزشک مراجعه کنید.
عدم استفاده از لباس، کفش یا جواهرات تنگ
بایستی از لباس‌هایی استفاده کنید که باعث ایجاد محدودیت در حرکت دست‌ها یا پاها نمی‌شوند. همچنین باید از کفش‌های راحت استفاده کرده و از پوشیدن جوراب تنگ خودداری کنید. جواهرات و ساعت بایستی به صورت شل و آزادانه بر روی دست بسته شوند.
رعایت وضعیت صحیح نشستن
جهت بهبود جریان مایعات در پاها، وضعیت صحیح نشستن بایستی رعایت شود. به این منظور کف پاها باید به طور کامل بر روی زمین قرار گرفته و از چهار زانو نشستن و قرار دادن پاها بر روی یکدیگر خودداری کنید. همچنین از نشستن برای مدت بیش از ۳۰ دقیقه نیز اجتناب کنید.
استفاده از پوشش فشرده‌ساز در زمان مسافرت با هواپیما
در ارتباط با استفاده از پوشش فشرده‌ساز جهت کاهش ورم در زمان مسافرت با هواپیما با پزشک خود مشورت کنید. در زمان مسافرت‌های طولانی‌مدت با هواپیما امکان دارد به استفاده از باندهای اضافی به این منظور نیاز باشد.
احتیاط در زمان آزمایش‌های پزشکی
جهت ارزیابی فشار خون بایستی از دست سالم استفاده شود. در حد امکان بایستی از تزریق یا گرفتن خون از دست آسیب‌دیده خودداری شود.
مصرف مواد غذایی سالم
مصرف مواد غذایی سالم به کنترل ورم، کاهش وزن و رفع علائم لنف ادم کمک می‌کند. عملکرد دستگاه لنفاوی در اثر مواد غذایی سالم مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل بهبود پیدا می‌کند.
- از مصرف مواد غذایی حاوی نمک و چربی زیاد خودداری کنید.
- در وعده‌های غذایی خود به مقدار زیاد از میوه و سبزیجات استفاده کنید.
- جهت دریافت مواد مغذی مورد نیاز، انواع مختلف مواد غذایی را مصرف کنید.
- از برچسب اطلاعات روی محصولات جهت انتخاب بهترین نوع مواد غذایی استفاده کنید.
- از مواد غذایی حاوی فیبر زیاد مانند غلات کامل، پاستا، برنج، میوه و سبزیجات تازه استفاده کنید.
- در طول روز به مقدار کافی آب بنوشید.
- حفظ وزن ایده‌آل از اهمیت زیادی برخوردار است. پزشک و متخصص تغذیه در جهت ارزیابی وزن ایده‌آل و اندازه‌گیری شاخص توده بدنی به شما کمک می‌کنند.
میزان بهبودی و رضایت از درمان در افراد مبتلا به لنف ادم
اگر چه لنف ادم معمولاً یک بیماری خطرناک نیست ولی یک عارضه بلندمدت محسوب می‌شود. کنترل ورم و جلوگیری از بروز عفونت در ناحیه متورم دارای اهمیت زیادی می‌باشد. پزشک متخصص با استفاده از جدیدترین روش درمان لنف ادم در کنترل علائم این بیماری به بیمار کمک می‌کند.
