شروع تدریجی درد، سفتی و تورم در زانوها، از علائم آرتروز زانو میباشد. آرتریت اشکال مختلفی دارد. آرتروز زانو رایجترین شکل آرتریت است که به دنبال برخی از انواع آرتریتهای التهابی مانند آرتروز و نقرس پدید میآید.
آرتروز شامل دو فرایند اصلی است:
- غضروف مفاصل تخریب میشود.
- زوائد استخوانی بهصورت غیرطبیعی بر روی استخوان رشد خواهند نمود، این زوائد استخوانی “استئوفیت ” و یا “خارهای استخوانی” نامیده میشوند.
نشانهها و علائم آرتروز زانو
درد زانو
درد، شایعترین علامت آرتروز زانو است. کیفیت درد به شرایط و وضعیت بیمار بستگی دارد. بهعنوانمثال، ممکن است درد بیاید و برود و یا ممکن است درد خفیفی بهصورت مزمن وجود داشته باشد و بهصورت متناوب شدت ان افزایشیافته و یا کم شود. ممکن است درد مبهم باشد و یا تیز و تهاجمی. به دلیل ایجاد بار اضافی در مفصل، معمولاً با انجام فعالیت خاص (مانند خم کردن زانو و یا بالا رفتن از پلهها) شدت درد افزایش مییابد. بهطورمعمول، درد زانو را میتوان با استراحت و کمپرس سرد کاهش داد.
سفت شدن و خشکی زانو
اصطکاک استخوانها و تورم در مفصل زانو باعث سفت شدن و کاهش انعطافپذیری زانو میشود. به علت این مشکلات، دامنه حرکتی زانو محدود میشود. افراد مبتلا به آرتروز زانو (در مراحل متوسط تا پیشرفته) ممکن است نتوانند به راحتی زانوی خود را صاف کنند. خشکی زانو میتواند در برخی از افراد فقط در صبحها یا پس از نشستن طولانی رخ دهد. این سفتی زانو ممکن است با یا بدون تورم همراه باشد. عدم فعالیت و عدم استفاده از زانو، شرایط خشکی زانو را تشدید میکند. پس از خوابیدن یا نشستن برای مدت طولانی، زانو ممکن است خشک شود. افراد مبتلا به آرتروز زانو اغلب با سفت شدن زانو و درد مواجه میشوند. این علائم به طور قابل توجهی در زمان بلند شدن از رختخواب یا صندلی پس از نشستن برای مدت طولانی، افزایش مییابد.
تورم زانو
هنگامیکه غضروف زانو تحلیل میرود، استخوان ساق و ران (و گاهی اوقات استخوان کشکک) ممکن است روی هم ساییده شوند. در نتیجه زانو دچار التهاب و تورم میشود (بهعنوانمثال ممکن است در زانو مایعات تجمع کنند).
همگام به متورم شدن زانو، ممکن است دمای زانو نیز افزایش یابد. شدتان از گرمای خفیف تا احساس سوزش متغیر است. حتی ممکن است زانو قرمز شده و هنگام لمس حرارت ان حس شود.
ایجاد سر و صدا در زانو
احساس خرد شدن شیء در زانو و یا شنیدن صدا هنگام خم کردن زانو میتواند نشانهای از پارگی غضروف باشد. این بدان معنی است که غضروفها دیگر از استخوانها در مقابل اصطکاک محافظت نمیکنند. اصطلاح پزشکی این حالت ” کریپتوس” نام دارد.
پیچش و یا قفلکردن زانو
برخی از بیماران مبتلابه آرتروز زانو (متوسط تا پیشرفته) گاهی حس میکنند زانوی آنها دچار پیچش یا قفل شدن میشود، بهویژه هنگامیکه از پلهها پایین میآیند. اگر شیارهای ناهموار مفصل زانو و یا قطعات پاره شدهی غضروف داخل مفصل گیر کنند ممکن است بیمار دچار پیچش یا قفل شدن زانو شود. این عارضه غیرقابلپیشبینی است، اما زمانی که فشاری بر زانو وارد میشود (مانند پایین آمدن از پلهها و یا بلند شدن از حالت نشسته) احتمال بروز ان افزایش مییابد.
علتها و دلایل
افزایش سن
در هر سنی ممکن است بزرگسالان دچار آرتروز زانو شوند، اما در سن ۴۵ سالگی و پسازآن، شیوع آرتروز زانو و علت ساییدگی زانوآن افزایش مییابد. هر چه سن افراد افزایش مییابد، احتمال بروز آرتروز نیز افزایش مییابد. در اثر افزایش سن، مفاصل دچار فرسودگی میشوند، بافت غضروفی مفاصل تحلیل میرود و انعطافپذیری آن کاهش مییابد. درنتیجه خطر ابتلای به آرتروز زانو افزایش خواهد یافت. انحطاط مفصل از ویژگیهای اصلی آرتروز و ساییدگی زانو محسوب میشود، به همین دلیل این بیماری، “بیماری تحلیل مفصل” نیز نامیده میشود.
اضافهوزن و چاقی
مفاصل زانو جز اندامهایی هستند که وزن شما را تحمل میکنند، کسی که اضافهوزن دارد، بهطور قابلتوجهی بیشتر در معرض آرتروز زانو قرار میگیرد.
بهعنوانمثال:
- از هر ۳ فرد مبتلابه اضافهوزن، ۲ نفرشان مستعد ابتلای به آرتروز زانو میباشند.
- از دست دادن حتی چند کیلو از وزن بدن، بهطور قابلتوجهی میتواند خطر آرتروز زانو را کاهش دهد. در یک مطالعهای نشان داده شد که از دست دادن وزنی معادل ۵ کیلوگرم میتواند خطر ابتلا به آرتروز زانو را تا ۵۰ درصد در زنان کاهش دهد.
علاوه بر موارد فوق، سایر عوامل خطرساز آرتروز زانو عبارتاند از:
- تروما یا ضربه به مفاصل. شکستگی استخوان، آسیبهای شدید و یا عملهای جراحی میتوانند به مفصل زانو آسیب بزنند که درنهایت ممکن است به آرتروز زانو منجر شود.
- سابقه خانوادگی. همانند قد و رنگ موی افراد، احتمال مبتلا شدن با آرتروز زانو، میتواند توسط عوامل ژنتیکی تحت تأثیر قرار بگیرد.
- نقصهای مادرزادی یا بیماریها. بیماری نقرس یا آرتریتهای عفونی و همچنین اختلالات متابولیک، عدم توازن استخوانها و سایر بیماریهای مادرزادی میتوانند خطر ابتلا به استئوآرتریت زانو را افزایش دهند.
- فشار بر مفصل و آسیبهای مزمن. افرادی که فعالیتهای فیزیکی تکراری انجام میدهند و یا مشاغلی که زمان زیادی را روی پای خود میایستند، افرادی که در حالت ایستاده باید اجسام سنگین را بلند کنند، افرادی که باید مدام چمباتمه بزنند و یا بروی زمین با زانوی خود حرکت کنند، (بهعنوانمثال افرادی که موکت یا پارکت نصب میکنند)، در اثر آسیبهای وارده در طول زمان، بیشتر در معرض آرتروز زانو قرار دارند.
- جنسیت. زنان بیشتر از مردان در معرض آرتروز زانو قرار دارند.
در بزرگسالان بالای ۴۵ سال:
- ۱ درصد از زنان مبتلابه استئوآرتریت زانو هستند.
- ۵ درصد از مردان مبتلابه استئوآرتریت زانو هستند
نرمی کشکک زانو ، که “زانوی دوندگان” نیز نامیده میشود، نوعی بیماری است که در آن غضروف زیر سطح پاتلا (کشکک زانو) نرم و متلاشی میشود. این عارضه در میان جوانان و ورزشکاران شایع است، اما ممکن است در افراد مسن که به ورم مفاصل زانو مبتلا هستند، نیز رخ دهد.
نرمی غضروف کشکک زانو، اغلب درنتیجه آسیبهای ورزشی رخ میدهد و گاهی اوقات متوقف نمودن تمرین برای چند روز میتواند به بهبود رضایتبخش این عارضه منتهی گردد. زانوی دوندگان همچنین میتواند نشانهای از آرتروز باشد، یک بیماری که باعث التهاب مفاصل و بافت زانو میشود. التهاب میتواند مانع از عملکرد صحیح زانو شود.
تشخیص بیماری
معاینات بالینی: تشخیص آرتروز زانو معمولاً از طریق معاینه بالینی صورت میپذیرد.
اشعه ایکس: در مراحل پیشرفته بیماری، اشعه ایکس مس تواند کمککننده باشد. با کمک اشعه ایکس میتوان موارد زیر را در ازمایشات تصویربرداری مشاهده نمود:
- وزن و شاخص توده بدن: باید ثبت شود.
- اسکن ام آر ای (MRI). برای تشخیص علل دیگر درد مفاصل، میتواند مفید باشد.
- آزمایش خون: در استئوآرتریت معمولاً شاخصها طبیعی هستند. قبل از شروع مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) بهتر است شاخصهایی همچون: FBC(شمارش کامل سلولهای خونی)، سطح کراتینین و سطح آنزیمهای کبدی کنترل شوند.
- آسپیراسیون مفصل (تخلیه مایعات): ممکن است برای مفاصل متورم (مانند تورمهای ناشی از آرتریتهای عفونی یا بیماری نقرس) در نظر گرفته شود.
درمان
بر اساس آنچه در بالا ذکر شد، نمایش متعددی برای آرتروز زانو وجود دارد، بهطورکلی این درمانها شامل درمانها پزشکی و نمایش طب فیزیکی میباشد
پزشک در خصوص داروهایی که علائم آرتروز زانو را کاهش میدهند با شما صحبت خواهد نمود، ازجمله مسکنها. گاهی اوقات درمانهای ترکیبی – دارو، ورزش و درمان های دیگر – مانند آب درمانی ممکن است لازم باشد تا شما بتوانید بهخوبی درد خود را کنترل نمایید.
درمان از طریق طب فیزیکی
هنگامیکه تحت درمان قرار میگیرید، جنبههای دیگر درمان مانند نحوه مدیریت خود و آموزش نیز از اهمیت حیاتی برخوردار هستند. مداخلات درمانی مختلفی وجود دارد که میتواند برای آرتروز زانو مفید باشند:
درمان دستی: ثابتشده این شیوه درمانی میتواند برای کاهش درد، افزایش عملکرد زانو و یا دامنه حرکتی ان مفید باشد. بااینحال، تنها هنگامی مؤثر است که با ورزش فعال ترکیبشده باشد. از شیوه درمانی میتوان پس از انجام تمرینات فعال استفاده نمود. یک مطالعه علمی نشان داد، درمان دستی میتواند درد و خشکی زانو را کاهش دهد.
ماساژ درمانی: تا همین اواخر مفید بودن ماساژ درمانی در درمان آرتروز زانو ثابت نشده بود. مطالعهای نشان داد که این مداخله درمانی، زمانی که از متدهای ماساژ سوئدی (ازجمله روش افلوراژ، پتریساژ، فریکشن، تاپتمنت و ویبریشن) و ماساژ استاندارد استفاده شود، بیخطر است، درد را کاهش میدهد و عملکرد زانو را بهبود میبخشد.
کمپرس سرد یا گرم: استفاده از کمپرس سرد یا گرم (گاهی اوقات گرما یا سرما درمانی نامیده میشود) میتواند درد و علائم آرتروز را در برخی از افراد را کاهش دهد. استفاده از کیسه آب جوش که میتواند با آب گرم و یا آب سرد پر شود و اعمال آن بر روی منطقه آسیبدیده، میتواند در کاهش درد بسیار مؤثر باشد. امروزه پکهای مخصوصی طراحیشدهاند که هنگام قرارگیری در فریزر سرد میشوند و هنگام قرار گرفتن در ماکروویو گرم. این پکها هم همانند کیسه آب جوش عمل میکنند.
ماساژ با یخ، تحریک عصبی (TENS)، امواج فراصوت، طب سوزنی الکتریکی (الکتروآکوپانکچر): در یک مطالعه بالینی اثربخشی دستگاه محرک عصبی (TENS)، طب سوزنی الکتریکی، دستگاه اولتراسوند (امواج فراصوت) و ماساژ با یخ برای درمان آرتروز زانو مقایسه شدند، مشخص شد هریک از این روشها:
- درد را در حالت استراحت کاهش میدهند.
- خشکی و سفتی مفصل را کاهش میدهند.
- سرعت راه رفتن افزایش میدهند.
- قدرت عضلانی چهار سر ران افزایش میدهند.
- دامنه حرکتی زانو را بهبود میبخشند.
بسیاری از درمانگران طب فیزیکی از دستگاه محرک عصبی (TENS) و اولتراسوند استفاده میکنند. هنگامیکه عصبها در نقاط طب سوزنی به کمک دستگاه (TENS) تحریک میشوند به آن ” طب سوزنی الکتریکی ” و یا ” الکتروآکوپانکچر ” میگویند.
درواقع در پی آر پی سلولهای فعالی را که در روند ترمیم یک ضایعه شرکت دارند را از خون جدا کرده و با غلظت بالا و درعینحال کنترلشده و متناسب با شدت بیماری، در مفصل تزریق مینمایند. اثرات درمانی این روش بعد از گذشت حدود ۴ تا ۳ روز از تزریق، شروع میشود ولی حداکثر اثر ان آن حدود ۴-۳ هفته بعد تزریق میباشد. حداقل ۳ تزریق زانو و هرکدام بافاصلهی ۴ تا ۳ هفته، میتواند به درمان درد زانو با PRP کمک شایان توجهی کند.
بریس و زانوبندهای پشتیبان: استفاده از زانوبندهای مخصوص برای مبتلایان به آرتروز زانو، یک راهکار درمانی تلقی میشود، این زانوبندها شامل محفظه تیبیوفمورال میانی و جانبی هستند. هدف آنها کاهش سطح فشار مفصلی میباشد.
زانوبند یا بریسها انواع مختلفی دارند:
- بریسهای نوع” Rest “: با توجه به تحلیل رفتن عضله چهار سر ران توصیه نمیشوند.
- بریسهای نوع ” Knee sleeves “: زانو را گرم نگه داشته و آن را اندکی تحتفشار ملایم قرار میدهند.
- بریسهای اصلاحی: در موارد متوسط یا شدید آرتروز زانو مورداستفاده قرار میگیرند. آنها فشار وارده بر مفصل را کاهش میدهند همچنین حس عمقی زانو را بهبود میبخشند و در کناران باعث تقویت عضله چهار سر ران میشوند.
بانداژ کردن
ثابت بانداژ زانو در کاهش درد و ناتوانی بیماران مبتلابه آرتروز زانو کمی مؤثر است. اما اثرات سودمند آن کوتاهمدت است.
جراحی و تمرینات بعد از عمل
جراحی تنها زمانی در نظر گرفته میشود که روشهای درمانی دیگر مؤثر واقع نشوند.
انواع مختلفی از جراحی آرتروز زانو وجود دارد:
- عمل جراحی آرتروسکوپی: در این روش غضروفهای آسیبدیده حذف خواهند شد. اثر این روش درمانی کوتاهمدت است.
- جراحی تعویض مفصل زانو: عمل جراحی تعویض مفصل زانو میتواند درد بیمار را کاهش داده و تحرک فیزیکی او را افزایش دهد. این جراحی اثر طولانیتری دارد.
انجام تمرینات ورزشی پس از عمل جراحی، بهشدت توصیه میشود. ورزش برای بهبود عملکرد مفصل جدید و تقویت عضلات بسیار مؤثر است.
