افراد سالم به میزان کافی هورمون می سازد و در اعمال مهم بدن اثر می گذارد. این هورمونها سوخت و ساز بدن را از جمله آنکه چه مقدار کالری مصرف کنیم، چه مقدار احساس گرما کنیم و وزن ما را تنظیم می‌کنند، در بعضی اعضاء نیز اثرات اختصاصی دارد مانند قلب که در اثر این هورمونها تندتر می‌زند. پر کاری تیروئید حالتی است که باعث می شود مقدار زیادی هورمون به بافتهای بدن برسد. علل متفاوتی برای پر کاری تیروئید وجود دارد اما علائم و نشانه های آن مشابه است. به علت افزایش سوخت و ساز بدن بیماران احساس گرمای بیشتری می کنند و اغلب با وجود مصرف غذای زیاد کاهش وزن دارند.
علائم
۱. درد مفصلی و عضله، مشکلات تونل کارپ و تاندون
درد در ناحیه عضلات و مفصل ها، ضعف دست ها و گرایش به ایجاد مشکل تونل کارپال در دست ها، تونل تارسال در ران ها و التهاب پلانتار در پاها، همه می توانند از علائم بیماری تیروئید تشخیص داده نشده باشند.
۲. ناراحتی در گردن/بزرگ شدن گردن
احساس تورم در گردن و ناراحتی در قسمت جلویی گردن، خش دار شدن صدا یا بزرگ شدن محسوس تیروئید، همه از علائم این بیماری به شمار می روند.
۳. تغییر در وضعیت پوست و مو
پوست و مو شدیداً دربرابر مشکلات این بیماری آسیب پذیر هستند و به ویژه، ریزش مو یکی از متداول ترین علائم مشکلات تیروئید می باشد. در کم کاری تیروئید، موها معمولاً شکننده، زبر و خشک می شوند که خیلی راحت شکننده شده و می ریزند. پوست نیز ممکن است شدیداً زبر، خشک و پوسته پوسته شود. در کم کاری تیروئید، معمولاً ریزش موی غیرطبیعی در لبه بیرونی ابرو ایجاد می شود. در پرکاری تیروئید، ریزش موی جدی اتفاق افتاده و پوست نیز حساس و نازک می شود.
۴. مشکلات گوارشی
کم کاری تیروئید معمولاً با یبوست جدی و طولانی مدت همراه است درحالیکه پُرکاری تیروئید با اسهال و سندرم روده آسیب پذیر همراه است.
۵. بی نظمی عادت ماهیانه و مشکلات باروری
کم کاری معمولاً موجب سنگین تر شدن، دردناک تر شدن و بیشتر شدن عادت ماهیانه می شود و در پُرکاری تیروئید معمولاً عادت ماهیانه بسیار کوتاه، سبک و دیر به دیر خواهد شد. مشکلات تیروئیدی که تشخیص داده نشده و درمان نمی شوند ممکن است منجر به ناباروری نیز شوند.
۶. سابقه خانوادگی
اگر مشکلات تیروئید در خانواده شما موروثی باشند، شما بیشتر در معرض ابتلا به آنها قرار دارید. البته ممکن است از وجود این مشکل در خانواده خود اطلاع نداشته باشید، زیرا این مشکل معمولاً در میان نسل قبل به عنوان گواتر معروف بوده است. بنابراین به هر حرف و صحبتی که در خانواده درمورد گواتر و اضافه وزن ناشی از مشکل غدد پیش آمد دقت کنید زیرا همین ها می تواند به طور غیرمستقیم به مشکلات این بیماری اشاره داشته باشد.
۷. مشکلات کلسترول
بالا رفتن کلسترول، مخصوصاً وقتی به رژیم غذایی، ورزش یا داروهای پایین آورنده کلسترول واکنش پذیر نباشد، می تواند نشانه کم کاری تیروئید باشد. پایین بودن غیرطبیعی کلسترول نیر می تواند نشانه پُرکاری تیروئید باشد.
۸. افسردگی و اضطراب
افسردگی و اضطراب می توانند نشانه هایی از این بیماری قلمداد شوند. کم کاری تیروئید معمولاً با افسردگی همراه است و پُرکاری آن معمولاً با اضطراب و حملات ترس. افسردگی که به داروهای ضدافسردگی نیز واکنش نمی دهد هم می تواند نشانه یک اختلال تیروئید تشخیص داده نشده باشد.
۹. تغییرات وزن
ممکن است یک رژیم غذایی کم چربی و کم کالری را با یک برنامه ورزشی قوی دنبال کنید اما موفق به پایین آوردن وزنتان نشوید. مشکل در پایین آوردن وزن می تواند نشانه کم کاری تیروئید باشد. در پُرکاری تیروئید نیز ممکن است باوجود خوردن همان مقدار غذای قبل یا حتی بیشتر از آن وزنتان پایین بیاید. تغییرات وزن بی دلیل و غیرطبیعی می تواند نشانه های کم کاری یا پُرکاری باشند.
۱۰. خستگی
احساس خستگی وقتی از خواب بیدار می شوید، طوریکه انگار ۸ تا ۱۰ ساعت خواب شب برایتان کافی نبوده است و قادر نیستید فعالیت های روزمره تان را شروع کنید، می تواند نشانه های مشکلات این بیماری باشد. (در پُرکاری تیروئید هم ممکن است فرد دچار بی خوابی شوید و همین باعث خسته ماندن شما در طول روز شود.)
اگر این علائم را در خود مشاهده می کنید، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا آزمایش کامل تیروئید از شما گرفته و وضعیتتان را ارزیابی کند.
انواع
کم کاری تیروئید
به طور کلی در این خصوص ۳ دسته مهم وجود دارد.
در حالت اول خود غده تیروئید به اندازه کافی رشد نکرده است، که به آن آتروفی تیروئید میگویند.
در حالت دوم، تیروئید وظیفه خود را انجام میدهد ولی هورمن های درست شده دچار اشکال هستند به دنبال این حالت گواتر بوجود میآید، که در این حالت هم گواتر و هم کم کاری تیروئید هر ۲ وجود دارند.
در حالت سوم، غده تیروئید طبیعی است ولی محرک اصلی برای ساخت هورمون وجود ندارد
در مورد کم کاری مادر زادی تیروئید، از هر ۴ هزار نوزاد که بدنیا میآیند، یک مورد کم کاری تیروئید وجود دارد.
البته متاسفانه در ایران از هر ۹۵۰ نوزاد متولد شده، یک نفر مبتلا به کم کاری تیروئید است
کم کاری اکتسابی معمولاً در بزرگسالان بوجود میآید و شیوع آن در ۱ تا ۲ درصد زنان و ۲/. درصد مردان است.
کم کاری اولیه و گواتر حدود ۹۵ درصد موارد کم کاری تیروئید راتشکیل میدهند. نوعی از کم کاری تیروئید وجود دارد که پس از درمان پرکاری باید با جراحی و یا تابش اشعه در رادیوتراپی ایجاد میشود و امروزه یکی از شایع ترین دلایل کم کاری تیروئید است.
مصرف بیش از حد ید سبب جلوگیری از ساخت هورمن ها میشود.
معمولاً یدی که قبل از جراحی به بیمار داده میشود به صورت قطره لوگول است که ۳ مرتبه در روز مصرف میشود و از ساخت و آزاد شدن هورمن جلوگیریکرده، هم چنین پرخونی تیروئید را کاهش داده، آنرا برای جراحی آماده میکند.
داروهای ضدتیروئید مثل متیمازول و پروپیل تیواوراسیل میتوانند باعث کم کاری تیروئید شوند.
التهاب تیروئید بر اثر ویروس ها یا پس از زایمان هم میتوانند در نهایت منجر به کم کاری تیروئید گردند.
پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید (تیروئید پرکار و یا Hyperthyroidism) بیماری ای است که در آن غده تیروئید شما مقدار زیادی هورمون تیروکسین ترشح می نماید. پرکاری تیروئید می تواند شدیدا باعث افزایش سوخت و ساز بدن شما شده، باعث کاهش وزن، ضربان قلب بالا، تعریق، عصبانیت و کج خلقی شود. چندین راه مختلف برای درمان پرکاری تیروئید وجود دارد. از داروهای ضدتیروئید و ید رادیواکتیو برای درمان تیروئید پرکار استفاده می شود. بعضی اوقات، درمان پرکاری تیروئید شامل جراحی و برداشتن بخش هایی از غده تیروئید می شود. هرچند در صورت جدی نگرفتن پرکاری تیروئید این بیماری خطرناک است، اما اکثر افراد نسبت به درمان بخوبی جواب می دهند.
درمان
به
۱- برخلاف مبتلایان به پرکاری تیروئید، این بیماران باید از مصرف زیاد مواد غذایی گواتروژن پرهیز کنند و سبزی جات را به صورت پخته مصرف نمایند. مواد غذایی گواتروژن شامل انواع کلم، شلغم، روغن گلزا ( کانولا )،بادام زمینی، ارزن و سویا است.
۲- سویا می تواند مانع جذب کافی داروهای تیروئید شود. بنابراین باید در مصرف آن احتیاط گردد.
۳- توجه داشته باشید که از نمک در پایان پخت غذا استفاده کنید، زیرا در غیر این صورت ید موجود در نمک هنگام برداشتن درب ظرف غذا، همراه با بخار خارج می شود. در این صورت شما میزان ید کمتری از آن چه که انتظار می رود دریافت خواهید کرد. در ضمن نمک یددار را نباید در شیشه های شفاف و درمعرض نور نگهداری کرد.
۴- توجه کنید که زیاده روی در مصرف ید باعث کم کاری تیروئید خواهد شد.
۵- تنظیم کالری دریافتی برای جلوگیری از افزایش وزن ضروری است. برای این منظور مشاوره با کارشناس تغذیه، همراه با استفاده از درمان دارویی توصیه می شود.
۶- اطمینان نسبت به تأمین مقادیرکافی ویتامین های C ، A، E و ویتامین های گروه B به ویژه B2 ، B3 ، B6 که برای تولید هورمون تیروئید ضروری هستند لازم است. لذا مصرف منظم مواد غذایی زیر در برنامه ی غذایی روزانه توصیه می شود:
– منابع مناسب ویتامین C: توت فرنگی، آناناس، هندوانه، موز ، سیب زمینی و هلو .
– منابع مناسب ویتامین A: جگر، تخم مرغ ، ماهی های روغنی، سبزی های سبز رنگ ( به جز گیاهان خانواده ای کلم )، سبزی ها و میوه های زرد و نارنجی رنگ. هر چه این میوه ها و سبزی ها پررنگ تر باشند غلظت ویتامین در آنها بیشتر است.
– منابع مناسب ویتامین E: روغن های گیاهی،مغز دانه ها ( به جز بادام زمینی ) وغلات.
– منابع مناسب ویتامین B: غلات سبوس دار، گوشت گاو، گوشت ماکیان و ماهی .
– استفاده از منابع مناسب غنی از روی، نظیر غذاهای دریایی، گوشت قرمز، گوشت ماکیان و غلات سبوس دار.
– استفاده از مکمل مولتی ویتامین و املاح در کنار منابع غذایی بالا.
– مصرف منظم منابع غنی از فیبر، نظیر سبزی ها، میوه هایی مانند انجیر، آلو، سیب ، مرکبات، همچنین حبوبات و غلات سبوس دار، برای برطرف شدن یبوست.
– نوشیدن آب به مقدارکافی (حداقل ۷ لیوان) بسیار ضروری است.
– پرهیز از مصرف قند های ساده مانند قند و شکر، شیرینی جات و …
– پرهیز از مصرف زیاد نوشیدنی های کافئین دار، میانه روی در مصرف فرآورده های شیری و گندم.
– استفاده از منابع غنی از آهن مانند جگر، گوشت قرمز و غلات غنی شده با آهن، به ویژه در افرادی که دارای کم خونی ناشی از فقر آهن نیز می باشند.
– استفاده از منابع غنی B12 مانند جگر گاو، جگر مرغ، گوشت گاو، ماهی قزل آلا به ویژه در افرادی که دارای کم خونی ناشی از کمبود این ویتامین هستند. عدم توجه به کم خونی با هر منشائی که باشد، در تشدید ضعف و خستگی و بسیاری از علایم دیگر مؤثر خواهد بود.
درمان پرکاری تیروئید
هدف از درمان طبیعی کردن سطح هورمون های تیروئید است. در بیمارانی که علت پر کاری تیروئید مصرف زیاد هورمون باشد باید دوز دارو تنظیم شود. در کسانی که علت بیماری التهاب تیروئید باشد چون بیماری خود محدود شونده است نیاز به درمان اضافه ندارد. در مواردی که علت پرکاری تیروئید بیماری گریوز یا گواتر مولتی ندولر یا گواتر گره ای منفرد سمی باشد درمان شامل یکی از موارد زیر می باشد:
- داروهای ضد تیروئید خوراکی که شامل متی مازول که برای بیماران با بیماری گریوز به مدت طولانی و برای علل دیگر پرکاری تیروئید به مدت کوتاه مورد استفاده قرار می گیرد . با مقدار مناسب دارو کنترل پرکاری تیروئید در عرض چند هفته میسر است. این داروها عوارض جانبی نیز دارند از جمله بثورات پوستی، خارش، تب و بندرت التهاب کبد یا کاهش گلبول‌های سفید خون.
بیماران باید جهت شناخت این عوارض آموزش داده شوند و اگر دچار زردی پوست و کهیر یا خارش شدید، تب بالا یا گلو درد شدید شدند، باید داروها را قطع نموده به پزشک خود مراجعه کنند.
با قطع داروی ضد تیروئید احتمال برگشت پر کاری تیروئید وجود دارد.
- ید رادیو اکتیو باعث از کار افتادن گواتر یا کوچک شدن گره های سمی که تولید کننده هورمون تیروئید می باشند، می گردد. این درمان بدون خطر است و در بالغین با پر کاری تیروئید بطور گسترده استفاده می شود. اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید می شود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است، اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید میشود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است اشعه به سایر نقاط بدن آسیب نمی‌رساند. ید رادیو اکتیو بطور خوراکی به بیمار سر پایی تجویز میشود.
با اینکه مقدار زیادی از فعالیت ماده رادیو اکتیو ظرف مدت چند روز از بدن خارج می شود، اثرات آن روی غده تیروئید ممکن است ظرف یک تا سه ماه طول بکشد. عارضه جانبی این درمان کم کاری تیروئید است. مدارکی وجود ندارد که این درمان باعث ایجاد سرطان در تیروئید یا دیگر قسمتهای بدن شود. در زنان ایجاد نازائی نمی‌کند. امروزه در بسیاری از مراکز دنیا تجویز ید رادیو اکتیو برای درمان پرکاری تیروئید در نوجوانان نیز استفاده می شود.
- جراحی یک درمان دائمی دیگر برای پرکاری تیروئید است. امروزه این درمان کمتر توصیه می شود زیرا نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد و ایجاد مشکلات پس از جراحی از جمله ایجاد بدشکلی در گردن میشود. به علاوه در موارد نادری ممکن است باعث صدمه به ساختمانهای نزدیک به تیروئید در گردن شود. عارضه دیگر کم کاری تیروئید است که این عارضه براحتی با قرص لووتیروکسین که عارضه جانبی ندارد برای تمام عمر قابل کنترل است.
- داروهایی مانند پروپرانول برای تسکین علائم پرکاری تیروئید به کار می رود تا سایر درمان ها اثر خود را بگذارند.
راه های پیشگیری
– نیازی به حذف کامل گوشت های قرمز نیست. تنها کاری که باید بکنید، انتخاب گوشت های سالم است. گرچه مصرف غذاهای دریایی در اولویت قرار دارند، نباید گوشت را کاملا حذف کرد. گوشت های کم چرب را انتخاب کنید، چون «دیوکسین» که در لیپیدها ذخیره می شود باعث بروز اختلالات هورمونی می شود.
گوشت خرگوش: گوشت خرگوش یکی از گوشت های سرشار از سلنیوم است و برای حفظ عملکرد تیروئید در اولویت قرار دارد. این گوشت جزو گوشت های کم چرب محسوب می شود و می توانید آن را به همراه سبزیجات معطر میل کنید.
گوشت اردک: گوشت اردک نیز برای افرادی که بیماری های تیروئیدی دارند، توصیه می شود. شاخص گلیسمی این گوشت اندک و یکی از معدود منابع تامین کننده اسیدهای چرب امگا۳ و امگا۶ محسوب می شود. این اسیدهای چرب برای سلامت قلب و عروق لازم است. گوشت اردک در بهبود خلق وخوی مبتلایان به بیماران تیروئیدی مفیدند.
مرغ: گوشت مرغ حاوی سلنیوم است و مصرف بدون پوست آن توصیه می شود.
ماهی : شاه ماهی، تن ماهی، ماهی کولی و غیره حاوی بیشترین میزان سلنیوم می باشند.
– پخت و پز با حرارت ملایم و روغن های سالم
یادتان باشد که پخت وپز غذا با حرارت بالا باعث از بین رفتن برخی مواد مغذی موجود در مواد غذایی می شود. به عقیده متخصصان تغذیه، بخارپز کردن یا استفاده از فر (تا دمای ۱۶۰ درجه) جزو سالم ترین روش های پخت وپز برای همه و بخصوص افرادی است که نگران عملکرد غده تیروئیدشان هستند. اگر می خواهید برخی مواد غذایی را سرخ کرده میل کنید، حتما از روغن زیتون یا کلزا استفاده کنید. میزان کمی از این روغن ها از کره بهتر است. این روغن ها حاوی اسیدهای چرب ضروری هستند که برای حفظ جداره رگ های خونی مفیدند. جذب این اسیدهای چرب روشی ساده برای مقابله با افسردگی و اضطراب ناشی از اختلالات تیروئید است.
– ید یک ماده ی معدنی ضروری برای بدن انسان است که در روده جذب و سپس وارد جریان خون شده و تا غده ی تیروئید پیش می رود. میزان کافی ید باعث سوزاندن چربی ها و پیشگیری از بروز مشکلات تیروئیدی مانند گواتر می شود.غذاهای دریایی و ماهی هایی مانند ماهی آزاد و ماهی کولی جزو منابع اصلی ید است. این مواد غذایی علاوه بر ید اسیدهای چرب امگا۳ و امگا۶ قابل توجهی نیز دارند که به حفظ سلامت دستگاه قلب و عروق کمک می کنند. جلبک های خوراکی که چندان مورد مصرف قرار نمی گیرند نیز منبع شماره یک ید محسوب می شوند. البته مکمل های این جلبک ها در داروخانه ها موجود است که می توانید با نظر پزشک مصرف کنید. باید بدانید که اختلالات تیروئیدی، بخصوص کم کاری تیروئید، باعث افزایش کلسترول خون می شود. افرادی که به پرکاری شدید تیروئید مبتلا هستند نباید در مصرف مواد غذایی یددار زیاده روی کنند.
از سری مطالب پزشکی عمومی و غیر تخصصی سایت (اطلاعات عمومی و غیر تخصصی پزشکی برای افزایش دانش سلامت و اطلاعات عمومی پزشکی بازدیدکنندگان)
