منظور از بلوغ، دورهای است که طی آن صفات ثانویه جنسی به وجود میآید و توانایی تولید مثل ایجاد میشود. صفات ثانویه جنسی در دختران شامل بزرگ شدن سینهها، رشد موهای زیر بغل و ناحیه تناسلی و ایجاد عادت ماهانه میشود، اما چه عواملی منجر به بروز بلوغ زودرس در دختر میشود؟
بیشک ژنتیک، عامل اصلی تعیینکننده زمان شروع بلوغ است، اما به نظر میرسد که عوامل دیگری نیز روی زمان شروع بلوغ تاثیر دارد. کما اینکه مشخص شده است که تغذیه، وضع عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی، تماس با نور و وضع روانی هر فرد در زمان بروز نشانههای بلوغ جسمی موثر است.
سن شروع عادت ماهانه در دختران چاق زودتر از حد میانگین است. همچنین در جوامع شهری، در کسانی که در ارتفاعات پایینتر زندگی کرده و کسانی که در مناطق استوایی زندگی میکنند، سن بلوغ پایینتر است. در مجموع سن بلوغ در کشورهای پیشرفته پایین آمده است و به نظر می رسد این مساله ناشی از بهبود وضعیت تغذیهای در این جوامع و نقش آن در ایجاد بلوغ زودرس باشد.
سن طبیعی بلوغ در دختران
تکامل بلوغی در دختران حدود ۵/۴ سال طول میکشد. اولین نشانه بلوغ، رشد ناگهانی است و بهدنبال آن رشد موهای ناحیه تناسلی، به حداکثر رسیدن رشد قدی و در نهایت عادت ماهانه است. اولین خونریزی ماهانه معمولا ۵/۲ سال پس از آغاز روند بلوغ و بعد از سپری شدن جهش رشدی رخ میدهد.
مطالعاتی که در مورد سن شروع بلوغ صورت گرفته مربوط به جوامع غربی است و طبق آخرین بررسیها بلوغ در دختران غربی حدود ۹ تا ۱۰ سالگی آغاز میشود. باوجود این ممکن است رشد موهای تناسلی یا سینهها حتی در شش تا هفت سالگی نیز رخ دهد.
علائم بلوغ
برخی دختران یا والدین بعضی تظاهرات شایع تکامل بلوغی چون کمخونی، آکنه، مشکلات روانی ـ اجتماعی، نزدیک بینی و خونریزیهای نامنظم را غیرطبیعی تصور میکنند.
تمایل دختران برای خوردن غذاهای حاوی آهن کم است و به همین دلیل خطر کمخونی افزایش مییابد. جوشهای صورت نیز در نتیجه تغییر کردن شرایط هورمونی بدن در زمان بلوغ بروز میکند و گاهی نیازمند مراجعه به پزشک و بررسی و درمان مقتضی است.
بسیاری از دختران از ظاهر فیزیکی خود ناخشنود هستند و این مساله سبب کاهش اعتماد به نفس آنها میشود. این مشکل بخصوص بیشتر زمانی بروز میکند که تکامل بلوغی فرد با همسن و سالهایش هماهنگ و همزمان نیست. همچنین در دختران مبتلا به بلوغ زودرس احتمال ایجاد مشکلات روانی، داشتن دوستان بزرگتر و اعمال فشار از طرف همسالان بیشتر است.
علت بلوغ زودرس
بلوغ زودرس دختران به نوعی تکامل بلوغی گفته میشود که براساس استانداردهای طبیعی، زودتر از سن مورد انتظار شروع میشود.
دکتر لاهوتی با تاکید بر اینکه بلوغ زودرس علل متفاوتی دارد، توضیح میدهد: از علل آن میتوان به بلوغ زودرس سرشتی اشاره کرد. به این معنی که بهطور ژنتیکی و طبیعی روند بلوغ در فرد زودتر از موعد مورد انتظار شروع شده است. از سویی بعضی بیماریها (که حتی ممکن است خطرناک نیز باشند) ممکن است با بلوغ زودرس همراه باشند. گاهی هم فقط یکی از نشانههای بلوغ ایجاد میشود. یعنی ممکن است در دختربچهای فقط پستانها بزرگ شود و تا مدتها سایر علائم بلوغ دیده نشود. در این مورد نیز معمولا جای نگرانی وجود ندارد.
به گفته وی، بلوغ زودرس در کودکان باید مورد ارزیابی دقیق برای تعیین علت و درمان مورد نیاز و نیز پرهیز از عوارض رشدی و روانی ناشی از تکامل جنسی زودهنگام قرار بگیرد.
عوارض بلوغ زودرس
-با بلوغ زودرس، کودکان در مقابل استرسهای جوانی قرار میگیرند و نمیدانند چه کار باید کنند. این کودکان از نظر جسمی تظاهرات بلوغ را دارند، ولی تجربه کافی را ندارند.
-دختران با ظاهر شدن علائم عادت ماهانه ممکن است دچار مشکلات روحی شوند.
-در هر دو جنس به دلیل افزایش شهوت، رفتارهای ناهنجار شیوع دارد.
آیا درمان بلوغ زودرس لازم است؟
هنگامیکه بلوغ در سنین پایین شروع شود، رشد قدی کودکان بیشتر میشود و به نسبت کودکان همسن خود، قد بلندتری خواهند داشت، ولی پس از ۲ یا ۳ سال، رشد قدی متوقف میشود و آنها در نهایت بزرگسالان کوتاه قدی خواهند شد. از نظر شکل جسمی و ظاهری بدن نیز ممکن است مشکلاتی دیده شود. به علاوه، از نظر روانی نیز این کودکان دچار مشکلات زیادی خواهند شد.
رشد سینهها یا ایجاد قاعدگی در دختران کمسن یا رویش موهای صورت و کلفتی صدا در پسران کمسن در مقایسه با سایر همسالان خود، باعث بروز اضطراب شدید در این کودکان و والدین آنها میشود.بنابراین درمان باید بسیار زود شروع شود (قبل از سن استخوانی ۱۲ سال برای دختران و ۱۳ سال برای پسران).
در صورت موفقیت، پزشک درمان را تا رسیدن کودک به سن طبیعی بلوغ ادامه میدهد و سپس قطع میکند تا بلوغ به طور طبیعی پیش برود.
در واقع، آگاهی والدین از نشانههای بلوغ زودرس و مراجعه زود و به موقع، موفقیت درمان را به دنبال دارد.
نکته مهم این است که هوش این کودکان طبیعی و حتی در مواردی بالاتر از کودکان همسن خودشان است، ولی به دلیل تغییرات ظاهری و نیز تاثیر هورمونها، ممکن است دچار اختلالات رفتاری، حالتهای تهاجمی و حتی افسردگی شونددر برخی موارد، روشهای جراحی برای درمان تودههایی که در مغز به صورت نابجا هورمون ترشح میکنند، استفاده میشود.
نقش والدین
والدین باید با ایجاد یک رابطه صادقانه و دوستانه با دختر یا پسر مبتلای خود برای او توضیح دهند که پیدایش این تغییرات در چه سنی طبیعی است و حالا که در او به صورت زودرس ایجاد شده، چه مراقبتها و درمانهایی ضروری است. ارتباط والدین با مربیان و معلمان آموزشی فرزند، در برقراری ارتباط دوستانه این کودکان با هم سن و سالهای خود بسیار حیاتی است.
در محیط مدرسه است که عدم توجه به شرایط جسمی و روحی این کودکان باعث بروز مشکلات روانی جدی میشود، بنابراین معلمان آگاه و دلسوز در برقراری ارتباط طبیعی بین این کودکان و همکلاسیهایشان نقش کلیدی دارند.
از سری مطالب پزشکی عمومی و غیر تخصصی سایت (اطلاعات عمومی و غیر تخصصی پزشکی برای افزایش دانش سلامت و اطلاعات عمومی پزشکی بازدیدکنندگان)