آیا زانوی ضربدری به جراحی نیاز دارد؟

معمولاً برای درمان زانوی ضربدری عمل جراحی لازم نیست و در صورت توصیه پزشک، با توجه به نوع عمل، هزینه آن متفاوت است. گزینه‌های جراحی شامل جراحی هدایت رشد، عمل جراحی استئوتومی، برش اصلاحی استخوان‌ها و عمل جراحی جایگزینی زانو است و هزینه این عمل‌ها تا حد قابل توجهی به نوع عمل جراحی بستگی دارد.

زانوی ضربدری (ژنووالگوم) چیست؟

زانوی ضربدری شرایطی است که در آن زانوهای فرد در تماس با یکدیگر قرار دارند؛ در حالی که مچ‌های پا صاف قرار نگرفته و از یکدیگر فاصله دارند. اصطلاح پزشکی برای این وضعیت «ژنووالگوم» است. ژنووالگوم معمولاً نتیجه ناهنجاری زاویه استخوان‌های اندام‌های تحتانی است و اغلب اوقات به سادگی، نتیجه نحوه رشد استخوان‌های فرد می‌باشد.

ژنووالگوم در کودکان نوپا و کودکان ۲ تا ۳ ساله شایع است. ژنووالگوم اغلب بخشی از فرایند طبیعی رشد پاها در حین بزرگ شدن کودک است. این بیماری بیشتر در کودکان سنین ۳ تا ۵ سال دیده می‌شود و از همه مهم‌تر این است که اغلب به خودی خود، تا رسیدن کودک به سن ۷ تا ۸ سالگی اصلاح می‌شود. همچنین به نظر می‌رسد در کودکان چاق شایع‌تر باشد.

ژنووالگوم در بزرگسالان می‌تواند نتیجه صدمات آسیب زا (به عنوان مثال شکستگی استخوان یا آرتروز زانو) باشد یا از کودکی باقی مانده باشد. سایر دلایل نه چندان رایج آن شامل عفونت و بیماری‌های مختلف متابولیک استخوان است.

تشخیص زانوی ضربدری ژنووالگوم

اگر درباره ضربدری بودن زانوی فرزند خود نگران هستید، یک قرار ملاقات با پزشک را برنامه ریزی کنید.

پزشک شما برای ارزیابی نحوه راه رفتن فرزند شما و نحوه ایستادن او، معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و احتمالاً پاهای بیمار را معاینه خواهد کرد. بسته به سن و علائم بیمار، ممکن است پزشک آزمایش اشعه ایکس را تجویز کند. عکس برداری اشعه ایکس امکان بررسی دقیق ژنووالگوم را فراهم نموده و به پزشک اجازه می‌دهد تا علت بدشکلی زانوها را بررسی کند.

آیا ممکن است زانوی پرانتزی به خودی خود اصلاح شود؟

برخی از ناهنجاری‌های بدشکلی زانو در کودکان زیر سن ۸ سال طبیعی است و با رشد کودک، به خودی خود اصلاح می‌شود. ناهنجاری‌هایی که پس از سن هشت سالگی ادامه پیدا کنند، به خودی خود اصلاح نمی‌شوند. اگر وضعیت زانوی ضربدری تا سنین نوجوانی ادامه داشته و شدید باشد، به جراحی زانو نیاز است. ممکن است بتوان با عکس برداری اشعه ایکس همراه با حمل وزن، از تمام پا که عکسبرداری اشعه ایکس «لگن، زانو، مچ پا» نامیده می‌شود، درجه ضربدری بودن زانو را دقیقاً مشخص نمود.

درمان زانوی ضربدری

در افراد جوان به جز کودکان یا نوجوانان که دارای علائم (سکندری خوردن ،افتادن، درد زانو) هستند، معمولاً عمل جراحی تجویز نمی‌شود. به همین شکل، در افراد بزرگسال اگر فرد هیچ گونه علائمی نداشته باشد، نیازی به اصلاح این ناهنجاری نیست.

اگر فردی دارای علائم باشد، معمولاً ابتدا گزینه‌های غیر جراحی برای درمان انجام می‌شوند. در بیشتر شرایط، فیزیوتراپی اصلی‌ترین درمان مداوم است. اگر علائم نتیجه آرتروز پنهان زانوها باشند، پس می‌توان درمان‌های استاندارد برای آرتروز زانو را نیز امتحان کرد؛ مانند استفاده از یخ، داروهای ضد التهاب، تزریق‌ها و بستن بریس.

در موارد شدید ژنووالگوم که درمان‌های غیر جراحی شکست خورده‌اند، ممکن است عمل جراحی اثربخش باشد. انواع جراحی‌های اصلاح زانوی ضربدری متفاوت هستند. این جراحی‌ها ممکن است شامل جراحی هدایت رشد، جراحی استئوتومی یا جراحی جایگزینی زانو باشند.

جراحی هدایت رشد چیست؟

جراحی هدایت رشد ممکن است گزینه‌ای برای اصلاح تراز استخوان‌ها در کودکانی باشد که همچنان در حال رشد هستند و این جراحی توسط جراحان ارتوپد انجام می‌شود. گفته می‌شود که رشد زنان در حدود سن ۱۳ تا ۱۴ سالگی و مردان در سنین ۱۵ تا ۱۶ سالگی متوقف می‌شود. یک جراح ارتوپد می‌تواند بر اساس  عکسبرداری اشعه ایکس به طور تقریبی تعیین کند که چه مقدار از فرآیند رشد طی نشده باقی مانده است. این عمل جراحی باید قبل از بسته شدن صفحه رشد استخوان‌های کودکان انجام شود تا موثر باشد. این جراحی، با کاشت موقت یک دستگاه فلزی که معمولاً یک صفحه و دو پیچ است در یک طرف صفحه رشد استخوان‌ها انجام می‌شود. این دستگاه به صورت موقت باعث متوقف شدن رشد آن بخش از استخوان می‌شود و اجازه می‌دهد طرف دیگر استخوان به رشد مداوم خود ادامه دهد. نتیجه این جراحی، اصلاح بدشکلی در طول زمان است. ایمپلنت کاشته شده به طور معمول بعدها برداشته می‌شود و استخوان به رشد طبیعی خود ادامه می‌دهد.

زخم ناشی از عمل جراحی عموماً جزئی است؛ زیرا طول برش در حدود دو اینچ است.

جراحی با حفره‌های کلیدی

این جراحی است که در آن اصلاح ناهنجاری از طریق برشی به طول یک سانتی متر انجام می‌شود. این عمل، تحت بیهوشی انجام می‌گیرد. در این جراحی، از طریق یک روزنه کوچک در استخوان، قسمت بد شکل استخوان با کمک یک ابزار خاص به نام استئوتوم از داخل ضعیف می‌شود. هنگامی که استخوان به اندازه کافی ضعیف و قابل انعطاف شود، می‌توان به آرامی آن را برای قرار گرفتن در یک موقعیت صحیح تمرین داد. سپس پا به مدت چهار هفته گچ گرفته می‌شود و استخوان در موقعیت اصلاح شده بهبود پیدا می‌کند. هیچ برشی در ماهیچه یا غلاف نازک پریوستئوم (که پوشاننده استخوان است) ایجاد نمی‌گردد.

بدشکلی در هر دو طرف، می‌تواند به طور همزمان اصلاح شود. این جراحی شامل یک دوره استراحت در تخت خواب و بی‌حرکت کردن پا توسط گچ می‌باشد اما در نهایت پا بدون انجام هیچ جراحی بزرگی و با به جا ماندن یک زخم کوچک قابل رویت، اصلاح می‌شود. این تکنیک توسط نگارنده مقاله و با در نظر گرفتن اینکه زانوی ضربدری، اغلب دختران نوجوان را تحت تاثیر قرار می‌دهد اختراع شده است. پای ضربدری یک بدشکلی زیبایی است و بیماران می‌خواهند بدون ایجاد زخم ناشی از جراحی، آن را اصلاح کنند. از این رو فرد می‌تواند این تکنیک را «اصلاح زیبایی‌ شناسانه یک بدشکلی در زیبایی» بنامد. نویسنده این عمل جراحی را روی بیش از ۱۰۰ بیمار انجام داده است و آن را یک عمل موفقیت آمیز می‌داند که تنها به احتمال ۱ درصد (آن هم در صورت جابجایی مجدد استخوان در داخل گچ) نیاز به جراحی باز دارد.

استئوتومی اصلاحی

یک روش دیگر برای اصلاح زانوی ضربدری، روش استئوتومی اصلاحی است. این یک تکنیک جراحی باز رسمی است که در آن استخوان با یک برش ۱۰ تا ۱۵ سانتی متری، در معرض دید جراح قرار گرفته و سپس برش داده می‌شود و به وسیله صفحات و پیچ‌هایی ثابت می‌شود تا در حالت اصلاح شده، قرار بگیرد. اگرچه مزیت این جراحی این است که نیازی به گچ گرفتن پا نیست؛ اما عوارض مربوط به عمل جراحی باز را دارد و برای برداشتن پلاک به جراحی مجدد نیاز است.

آیا در هر سنی و با هر درجه ناهنجاری می‌توان عمل جراحی را انجام داد؟

سن ایده آل برای انجام عمل جراحی بین ۸ تا ۱۶ سال است؛ یعنی زمانی که استخوان‌ها نسبتا نرم بوده و سریع‌تر بهبود پیدا می‌کنند. با افزایش سن، استخوان‌ها سخت‌تر می‌شوند و ضعیف کردن استخوان با این تکنیک دشوارتر است. همچنین در این سن بهبودی مدت زمان بیشتری می‌طلبد و بنابراین دوره بی‌حرکت ماندن پا در گچ طولانی‌تر می‌گردد. در بیماران بالای ۲۰ سال و افراد دچار اضافه وزن قابل توجه، انجام این تکنیک توصیه نمی‌شود.

آیا می‌توان از ضربدری شدن زانو پیشگیری کرد؟‌

متاسفانه در اکثر موارد نمی‌توان از بروز ژنووالگوم پیشگیری نمود؛ زیرا این وضعیت نتیجه رشد طبیعی استخوان‌های فرد است.

خوشبختانه اغلب اوقات این وضعیت در کودکان به خودی خود بهبود پیدا می‌کند و در بزرگسالان ورزش منظم و حفظ وزن سالم و طبیعی می‌تواند به جلوگیری از پیشرفت زانوی ضربدری و پیشرفت آرتروز زانو که ممکن است یکی از دلایل ژنووالگوم باشد کمک کند.