زانو بزرگ‌ترین مفصل در بدن انسان است که در موارد متعددی دچار آسیب‌دیدگی‌های ورزشی می‌شود. زانو یک مفصل لولایی محوری است که می‌تواند در یک جهت خم و راست شود و کمی بچرخد (مکانیسم پیچ داخلی)
مفصل زانو از استخوان‌ها، غضروف، رباط‌ها، تاندون‌ها، بورس‌ها و مینیسک تشکیل شده است. آسیب‌دیدگی هر یک از این ساختارها ممکن است باعث ابتلا به زانو درد شود.
فهرست مقاله
ساختارهای عضلانی اسکلتی
استخوان‌های مفصل زانو
مفصل زانو از سه استخوان تشکیل شده است که با تعامل با هم می‌توانند یک حرکت لولایی را تأمین کنند:
- تیبیا (استخوان ساق پا). تیبیا اولین استخوان تحمل‌کننده وزن بدن در قسمت پایین پا است و به انتهای استخوان ران یا فیمور متصل شده و امکان یک حرکت لولایی را در مفصل زانو ایجاد می‌کند.
- فیمور (استخوان ران). فیمور بزرگ‌ترین و قوی‌ترین استخوان در بدن انسان است که وزن قسمت بالای بدن را در هنگام ایستادن، راه رفتن یا دویدن تحمل می‌کند. آسیب‌دیدگی‌های استخوان ران ممکن است دیرتر از آسیب‌دیدگی‌های سایر استخوان‌های بدن بهبود یابند. فیمور در پوششی از غضروف به تیبیا (زیر استخوان ران) و پاتلا (جلوی استخوان ران) متصل می‌شود.
- پاتلا (استخوان کشکک زانو). پاتلا در جلوترین قسمت مفصل زانو قرار دارد. پاتلا از نظر آناتومی در جلوی زانو در حفره‌ای که به وسیله دو غضروفی که روی کندیل و قسمت پایین فیمور (مفصل پاتلافیمورال) را پوشانده‌اند قرار گرفته است.
در یک زانوی سالم، پشت کشکک زانو و استخوان ران در کپسول مفصلی قرار دارد که امکان حرکت دو استخوان را روی هم بدون درد و اصطکاک فراهم می‌کند.
عضلات مفصل زانو
بیشتر قدرت و کنترل را عضلات چهار سر ران و عضلات همسترینگ برای مفصل زانو فراهم می‌کنند.
- عضلات چهار سر ران. شامل چهار گروه عضلات واستوس لترالیس، واستوس اینترمدیوس، واستوس مدیالیس و رکتوس فیموریس است که در جلوی ران قرار گرفته‌اند. این عضلات از طریق تاندون چهار سر به مفصل زانو وصل می‌شوند. زمانی که این عضلات منقبض و کوتاه می‌شوند، پا صاف می‌شود.
- عضلات همسترینگ. شامل سه گروه عضلات فیموریس دو سر، نیمه غشایی و نیمه تاندونی می‌شود که در پشت ران و مفصل زانو قرار دارد. زمانی که این عضلات فعال شوند باعث خم شدن زانو می‌شوند.
هر دو گروه عضلات برای حرکت رو به جلو ضروری هستند. آسیب‌دیدگی‌های این گروه‌های عضلانی ممکن است از کشیدگی‌های جزئی و کبودی تا پارگی‌های ناتوان‌کننده باشد.
غضروف مفصل زانو
لغزندگی و انعطاف‌پذیری غضروف مفصلی در زانو باعث می‌شود که اصطکاک بین دو استخوان کمتر از اصطکاک دو شیشه روی هم شده و استخوان‌ها در یک مفصل زانوی سالم با کمترین اصطکاک روی هم حرکت کنند. دو نوع غضروف در زانو وجود دارد که عبارتند از:
- غضروف مفصلی. این غضروف روی استخوان‌هایی که در مفصل زانو به هم می‌رسند را می‌پوشاند. انتهای ستخوان ران (کندیل) و پشت پاتلا (کشکک زانو) استخوان‌هایی هستند که در زیر این غضروف به هم می‌رسند. این غضروف هم بسیار نرم و هم بسیار قوی است و این امکان را فراهم می‌کند که استخوان‌ها با حداقل سایش، روی یکدیگر حرکت کنند.
- مینیسک (فیبروکارتیلیج). مینیسک دو ساختار غضروفی به شکل C در زانو است. مینیسک مدیال (درونی) و مینیسک لترال (خروجی) مانند یک ضربه‌گیر عمل کرده و اثر ضربات را بین استخوان‌های ران و ساق پا کاهش می‌دهد.
غضروف مفصل و مینیسک با هم عملکرد صحیح مفصل زانو را تأمین می‌کنند. آنها ممکن است در استرس‌ها و فشارهای مکرر دچار آسیب‌دیدگی‌های حاد یا تدریجی شوند. از دست رفتن غضروف در زانو، آرتریت نامیده می‌شود که ممکن است به صورت التهابی مانند روماتیسم مفصلی ایجاد شود یا به شکل اولیه به در قالب استئوآرتریت اتفاق بیفتد.
رباط‌ها
مفصل زانو روی چندین رباط، تاندون و ساختارهای بافت نرم قرار گرفته تا بتواند انعطاف‌پذیری، ثبات و قدرت خود را حفظ کند.
رباط‌ها، بافتی از باندهای طنابی شکل فیبروزی هستند که استخوان‌ها را به هم وصل می‌کنند.
- رباط صلیبی قدامی. رباط صلیبی قدامی، استخوان ساق پا را به استخوان ران وصل می‌کند و از اصطکاک ناشی از لغزش استخوان تیبیا روی فیمور در حرکات رو به جلو جلوگیری می‌کند. رباط صلیبی قدامی معمولاً در فعالیت‌های ورزشی و به ندرت نیز به تنهایی دچار آسیب‌دیدگی می‌شود.
- رباط صلیبی خلفی. رباط صلیبی خلفی نیز استخوان ران را به استخوان ساق پا متصل می‌کند و از سایش استخوان ران روی استخوان تیبیا در حرکات رو به عقب پیشگیری می‌کند. رباط‌های صلیبی قدامی و خلفی به پایداری و تثبیت زانو کمک می‌کنند. این رباط غالباً به دلیل کشش بیش اندازه زانو دچار آسیب‌دیدگی می‌شود.
- رباط جانبی خارجی. رباط جانبی خارجی که به آن رباط جانبی فیبولار نیز گفته می‌شود روی قسمت خارجی زانو قرار دارد و انتهای استخوان ران را از سمت بیرونی مفصل زانو به استخوان ساق پا متصل می‌کند. این رباط حرکات زانو به سمت بیرون را محدود کرده و به ثبات مفصل زانو کمک می‌کند.
- رباط جانبی داخلی. رباط جانبی داخلی در قسمت داخلی زانو قرار دارد و انتهای استخوان ران را از سمت داخلی زانو به استخوان ساق پا وصل می‌کند. رباط جانبی داخلی با محدود کردن حرکات زانو به سمت داخل به پایداری و ثبات زانو کمک می‌کند. رباط‌های جانبی داخلی و خارجی از حرکات ناخواسته زانو رو به طرفین جلوگیری می‌کنند. این رباط بیش از سایر رباط‌های زانو دچار آسیب‌دیدگی می‌شود.
تاندون‌ها
تاندون‌ها، بافت‌های منعطفی هستند که عضلات را به استخوان‌ها وصل می‌کنند.
- تاندون‌های همسترینگ. سه تاندون در پشت ران وجود دارد که از پشت مفصل زانو عبور می‌کند. دو تاندون در قسمت داخلی زانو به استخوان ساق پا (نیمه غشایی و نیمه تاندونی) و یکی در قسمت خارجی زانو به فیبولا (فیموریس دو سر) متصل می‌شوند.
- تاندون چهار سر. این تاندون مربوط به عضلات چهار سر (شامل واستوس لترالیس، واستوس اینترمدیوس، واستوس مدیالیس و رکتوس فیموریس) است که عضلات قدرتمند چهار سر را به قسمت بالای کشکک زانو متصل می‌کند.
- تاندون کشکک زانو. این تاندون (که به آن رباط پاتلار نیز گفته می‌شود) انتهای کشکک زانو را به بالای ساق پا وصل می‌کند.
- غشای سینوویال. همه مفاصل بدن به وسیله بالونی که حاوی مایع است احاطه شده‌اند. این بالون‌ها مایع مفصلی (مایع سینویال) را در مفصل نگه می‌دارند. وجود این مایع برای سلامت مفصل ضروری است و باعث عملکرد روان مفصل شده و مواد غذایی را به آن می‌رساند.
آسیب‌های زانو
آسیب‌دیدگی استخوان‌های مفصل زانو ممکن است باعث ایجاد درد متوسط تا شدید شود و به شدت کبودی یا شکستگی بستگی دارد. با توجه به اهمیت زیاد مفصل زانو در حرکت، آسیب‌دیدگی این استخوان‌ها ممکن است باعث کاهش توانایی‌های حرکتی در طول فرایند بهبودی شود. آسیب‌دیدگی استخوان‌های پا شایع‌ترین نوع آسیب‌دیدگی در ورزش‌های پربرخورد نظیر فوتبال، هاکی یا لاکراس است.
آسیب‌دیدگی‌های ورزشی شایع در مفصل زانو
برخی از شایع‌ترین آسیب‌دیدگی ورزشی در مفصل زانو عبارتند از:
- پارگی مینیسک. هر یک از مینیسکهای زانوها ممکن است به دلیل چرخش زیاد یا ضربه خوردن به مفصل زانو دچار پارگی شوند. پارگی مینیسک از شایع‌تری نوع آسیب‌دیدگی ورزشی در ناحیه زانو است. مینیسک ممکن است به مرور زمان و در اثر افزایش سن نیز دچار تحلیل شود. زانوی فردی که دچار پارگی مینیسک شده در زمان استراحت نیز درد دارد و در صورت انجام حرکات اسکات یا پایین آمدن از پله‌ها دردان تشدید می‌شود.
- پارگی رباط صلیبی قدامی. پارگی رباط صلیبی قدامی غالباً به دلیل ضربات یا چرخش‌های ناگهانی زانو اتفاق میافتد. افرادی که دچار پارگی رباط صلیبی قدامی می‌شوند قادر به مشارکت در ادامه مسابقه نیستند و احتمالاً به مشاوره‌های ارتوپدی نیاز خواهند داشت.
- بورسیت پری پاتلار. شایع‌ترین نوع بورسیت زانو و التهاب بورس در جلوی زانو است. به این عارضه، زانوی پرستاران نیز گفته می‌شود. بورسیت پری پاتلار به دلیل التهاب و تورم ایجاد می‌شود. بورسیت زانو غالباً به دلیل حرکات مکرر یا وارد آمدن فشار بر زانو مانند زانو زدن‌های مکرر یا خم کردن زانو ایجاد می‌شود. درد ناشی از بورسیت زانو معمولاً با استراحت کاهش می‌یابد اما در هنگام انجام فعالیت‌ها دوباره بازمی‌گردد. بورسیت ممکن است به دلیل ابتلا به عفونت‌های باکتریایی نیز ایجاد شود.
- تاندونیت یا تندینوپاتی. این عارضه ممکن است برای هر یک از تاندون‌های زانو اتفاق بیفتد اما غالباً در تاندون کشکک زانو و تاندون چهار سر دیده می‌شود. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که تندینوپاتی، سلول‌های التهابی را در برنمی‌گیرد؛ بنابراین احتمالاً تندینوپاتی به دلیل تحلیل تاندون اتفاق میافتد. تحلیل تاندون ممکن است بر قدرت و توانایی‌های حرکتی زانو تأثیر گذاشته و باعث بروز درد شود.
- سندرم باند ایلوتیبیال دیستال. باند ایلیوتیبیال که غالباً به عنوان باند IT شناخته می‌شود از قسمت خارجی لگن شروع شده و از زانو عبور کرده و وارد قسمت خارجی استخوان ساق پا می‌شود. افراد مبتلا به سندرم اصطکاک باند IT معمولاً دچار درد تیزی در قسمت بیرونی مفصل زانو به خصوص در زمانی که پای خود را روی زمین می‌زنند می‌شوند.
- سندرم پاتلا فیمورال. این عارضه زمانی اتفاق میافتد که پاتلا (کشکک زانو) به درستی در حفره پاتلافیمورال قرار نگرفته باشد. سندرم پاتلافیمورال غالباً به دلیل وجود ناترازی های مادرزادی یا ضعف ابداکتور لگن ایجاد می‌شود. درد ناشی از ناترازی کشکک زانو در هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی به خصوص تمرین‌هایی که در آنها زانو به طور مکرر خم می‌شود یا در هنگام دویدن احساس می‌شود.
بیماری‌های دیگر مفصل زانو
زانو ممکن است به دلیل افزایش سن یا فرسایش عادی بدن نیز دچار آسیب‌دیدگی شود. از علل شایع غیرورزشی درد زانو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ابتلا به نقرس. این بیماری به دلیل بالا بودن سطح اسید اوریک در بدن ایجاد شده و باعث التهاب و انباشته شدن کریستال‌های اسید اوریک در سینوویوم (کپسول مفصلی) می‌شود. این بیماری ممکن است باعث خشک شدن و درد مفصل زانو شود. درد ناشی از نقرس معمولاً به سرعت بروز کرده و پس از چند ساعت بسیار شدید می‌شود.
- شبه نقرس. مشابه نقرس است و باعث التهاب و درد شدید و ناگهانی در مفصل مبتلا می‌شود. شبه نقرس به دلیل انباشته شدن پیروفسفات کلسیم در سینوویوم (کپسول مفصلی) اتفاق میافتد.
- استئوآرتریت؛ که بیشترین عارضه تشخیص داده شده در کل علم پزشکی است. این نوع آرتروز بسیار شایع است و زمانی که غضروف مفصلی در انتهای استخوان دچار فرسودگی می‌شود اتفاق میافتد. با از بین رفتن غضروف و خاصیت ضربه‌گیری آن، استخوان‌های مفصل زانو در هنگام حرکت روی هم ساییده شده و باعث بروز درد در زانو می‌شوند.
در حالی که بیشتر آسیب‌دیدگی‌های حاد بلافاصله آشکار می‌شوند اما بسیاری از آسیب‌دیدگی‌ها و دردهای مفصل زانو به صورت تدریجی ایجاد می‌شوند و ممکن است تا زمانی که آسیب‌دیدگی مفصل باعث درد نشده باشد فرد متوجه آن نشود.
درمان مشکلات زانو
زمانی که ابتلا به مشکلات زانو تشخیص داده شد و علل زمینه‌ای آن نیز تعیین شد، پزشک، اقدامات درمانی مقتضی را تجویز می‌کند. در بیشتر موارد این عوارض بدون نیاز به عمل‌های جراحی درمان می‌شوند.
برخی از رایج‌ترین روش‌های درمان زانوی دوندگان عبارتند از:
- استراحت، استفاده از یخ، کمپرس کردن و بالا نگه داشتن زانو که ممکن است برای کاهش علائم اولیه ابتلا به زانوی دوندگان توصیه شود. این اقدامات به خصوص اگر علائم ابتلا به این عارضه اولین مرتبه باشد که اتفاق میافتد بسیار مؤثر واقع می‌شوند.
- مصرف داروهای ضدالتهابی تجویزی و بدون نیاز به نسخه پزشک
- فیزیوتراپی برای تقویت عضلات اطراف زانو و لگن، کشش هر عضله‌ای که دچار گرفتگی شده است و بازآموزی عضلات برای انقباض صحیح در هنگام ورزش کردن یا انجام فعالیت
- استفاده از کفی‌های کفش نیز ممکن است برای افرادی که در پاهای خود ساختارهای ناهنجار دراند یا افرادی که الگوی حرکتی آنها در هنگام دویدن ایراد دارد.
- استفاده از زانوبند یا چسب زنی به منظور حفظ کشکک زانو در محل درستان در هنگام حرکت کردن
در مواردی که بیماری با روش‌های ساده درمان نشود متخصصین روش‌های پیچیده‌تری از جمله تزریق استروئید، پی آر پی و گاز اوزون را تجویز خواهند کرد.
